Οι νοητικές δυσλειτουργίες, όπως η ασθένεια Πάρκινσον, η σκλήρυνση κατά πλάκας, οι διάφορες παράνοιες, η επιληψία, οι αγγειακές διαταραχές και τα εγκεφαλικά τραύματα, αποτελούν μεγάλο βάρος για τους πάσχοντες, τις οικογένειές τους και την κοινωνία. Η πιθανότητα της νευροφαρμακολογικής αποκατάστασης των ασθενών με τέτοιες δυσλειτουργίες είναι μια πρόκληση για τους κλινικούς γιατρούς και τους ερευνητές. Σε μια ειδική έκδοση Συμπεριφοριστικής Νευρολογίας, έξι άρθρα ερευνούν τις τελευταίες εξελίξεις στη φαρμακολογική θεραπεία επιλεγμένων κλινικών διαταραχών.
Οι εκδότες της ειδικής έκδοσης Reva Klein, Patrick McNamara και Martin L. Albert (από το Κέντρο Έρευνας για την Αφασία Harold Goodglass, Τμήμα Νευρολογίας, Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης και την Υπηρεσία Ιατρικής Έρευνας του Συστήματος Υγείας της Βοστόνης) σε ένα εισαγωγικό άρθρο, περιγράφουν τη συλλογή τους από συνεισφορές, που κάλυψε όχι μόνο θεραπείες υπαρχόντων ασθενειών, αλλά επίσης προσεγγίσεις για πρόληψη και αποκατάσταση.
Τα Εθνικά Ιδρύματα Υγείας έχουν καθορίσει μια Πρωτοβουλία Καθοδήγησης για τη Μεταποιητική Έρευνα: “Για να βελτιωθεί η ανθρώπινη υγεία, οι επιστημονικές ανακαλύψεις θα πρέπει να μεταποιούνται σε πρακτικές εφαρμογές. Τέτοιες ανακαλύψεις αρχίζουν τυπικά “στον πάγκο” με βασική έρευνα – στην οποία οι επιστήμονες μελετούν την ασθένεια σε μοριακό ή κυτταρικό επίπεδο – και μετά προχωρεί στο κλινικό επίπεδο…Η Μεταποιητική Έρευνα έχει αποδειχτεί μια δυναμική διαδικασία που ηγείται της κλινικής έρευνας. Εντούτοις, μια ισχυρή υποδομής έρευνας θα μπορούσε να ενισχύσει και να προωθήσει αυτόν τον κρίσιμο τομέα της προσπάθειας της κλινικής έρευνας”. Σύμφωνα με τους εκδότες, οι κλινικοί γιατροί και οι ερευνητές, για το μεγαλύτερο μέρος, έχουν ακόμα να δεχτούν την πρόκληση.
Τα πρώτα τρία κείμενα συζητούν διαταραχές (παράνοιες, αγγειακές διαταραχές και εγκεφαλικά τραύματα) που μοιράζονται μια μακρά παράδοση έρευνας στις νοητικές διαταραχές. Μελέτες στη φαρμακολογική διαχείριση των νοητικών δυσλειτουργιών σε αυτές τις διαταραχές είναι αξιόλογα πιο προχωρημένες από εκείνες για τις διαταραχές που αναλύονται στα τελευταία τρία κείμενα (Πάρκινσον, σκλήρυνση κατά πλάκας και επιληψία).
Στην ανασκόπησή τους για τις παράνοιες, οι Ringman και Cummings συζητούν πώς οι χοληστερινικοί καταστολείς όπως οι donepezil, rivastigmine και galantamine έχουν παρουσιάσει αποτελεσματικότητα στη βελτίωση της νόησης και της σφαιρικής θέσης σε ήπιες ως μέτριες περιπτώσεις της ασθένειας Αλτζχάιμερ. Τα οφέλη από αυτά τα φάρμακα, όμως, είναι περιορισμένα και η μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητά τους δεν έχει μελετηθεί αρκετά. Δυστυχώς, δεν υπάρχει προς το παρόν αποδεδειγμένη θεραπεία για την πρόληψη της παράνοιας.
Στο κείμενό τους για τις εγκεφαλοαγγειακές διαταραχές, ο Romero και οι συνεργάτες του ανασκοπούν πρόσφατες έρευνες σε βασικούς μηχανισμούς των νευρωνικών τραυμάτων. Επικεντρώνονται πάνω σε νέες ευκαιρίες για την προώθηση της ανάνηψης μετά τον τραυματισμό ή της προστασίας ενάντια στην κυτταρική ζημιά από την πρώτη στιγμή.
Για τη θεραπεία των νοητικών διαταραχών μετά από τραυματισμού του εγκεφάλου, οι Arciniegas και Silver σημειώνουν ότι τέτοιες βλάβες στους τομείς της αφύπνισης, της ταχύτητας διανοητικής επεξεργασίας και της προσοχής μπορεί να βελτιωθεί με παράγοντες που ενισχύουν τη κετοχολαμινεργική μετάδοση. Όταν η κυρίαρχη μετατραυματική βλάβη βρίσκεται στην περιοχή της μνήμης, οι χολινεργικοί παράγοντες συνιστώνται. Οι συγγραφείς τονίζουν ότι η φαρμακοθεραπεία είναι μόνο μία από διάφορες πιθανές παρεμβάσεις για μετατραυματικές νοητικές βλάβες και προς το παρόν θεωρείται κυρίως υποστηρικτική των μη φαρμακολογικών θεραπειών για τέτοια προβλήματα.
Στο κείμενό τους για τις νοητικές δυσλειτουργίες στην ασθένεια του Πάρκινσον, οι McNamara και Durso επισημαίνουν ότι πολλοί ασθενείς με Πάρκινσον βιώνουν σημαντική νοητική βλάβη στον τομέα της εκτελεστικής λειτουργίας, που μπορεί να είναι συχνά τόσο επιβαρυντική όσο η μηχανική βλάβη. Αυτές οι πνευματικές βλάβες αντιδρούν μόνο μερικώς στη θεραπεία με λεβοντόπα. Οι δυο ερευνητές επισημαίνουν ότι έχουν γίνει μόνο ελάχιστες σωστά διεκπεραιωμένες κλινικές δοκιμές παρέμβασης που στόχευε στη βελτίωση της διανοητικής λειτουργίας στην ασθένεια Πάρκινσον.
Συζητώντας τη σκλήρυνση κατά πλάκας, οι Pierson και Griffith επισημαίνουν ότι οι νοητικές βλάβες στην πολλαπλή σκλήρυνση είναι επικεντρωμένες στην εκτελεστική λειτουργία και την ταχύτητα της διανοητικής επεξεργασίας. Παρ’ όλο που η συναισθηματική ευρωστία και η φαρμακολογική σταθεροποίηση των σύνδρομων συγκινησιακών διαταραχών μπορεί να έχει θετική επίδραση στη διανοητική απόδοση στη σκλήρυνση κατά πλάκας, σημαντικές δυσλειτουργίες μπορούν να παραμείνουν ακόμα και μετά τη θεραπεία της κατάθλιψης.
Στο κείμενό τους για την επιληψία, οι Mula και Trimble σημειώνουν ότι αυτοί οι ασθενείς έχουν συχνά διαταραχές προσοχής και μνήμης. Οι πηγές αυτών των νοητικών δυσλειτουργιών πιθανώς περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό υποβόσκουσας παθολογίας και των ίδιων των αντιεπιληπτικών φαρμάκων. Οι συγγραφείς υπογραμμίζουν την ανάγκη και υπόσχονται την επικέντρωση στη νευροπροστασία σε μελλοντικές έρευνες για την επιληψία και επισημαίνουν ότι ένας αριθμός από ψυχοτρόπους παράγοντες προωθούν τη συναπτογένεση και τη νευρογένεση, ενώ βελτιώνουν τη σκέψη.
Οι εκδότες πιέζουν για “την καθιέρωση μια εθνικής βάσης δεδομένων πάνω σε φάρμακα πιθανώς αποτελεσματικά για τη θεραπεία των νοητικών διεργασιών ή των συμπτωμάτων σε νευρολογικές διαταραχές. Προς το παρόν, η νευροφαρμακολογική λογοτεχνία είναι οργανωμένη σε παραδοσιακές ιατρικές στήλες, ανάλογα με τη διαταραχή. Ενώ μια τέτοια μέθοδος κατηγοριοποίησης είναι βέβαια αξιόλογη, μια εναλλακτική προσέγγιση που στοχεύει σε επιλεγμένα υποσυστήματα ή υποδιεργασίες μέσα σε μια μεγαλύτερη ενότητα για τη νοητική λειτουργία θα ήταν μάλλον χρήσιμη επίσης. Μια τέτοια βάση δεδομένων θα ήταν κλινικά χρήσιμη στη διευκόλυνση της ταυτοποίησης νέων πολλά υποσχόμενων θεραπειών σε όλους τους τύπους διαταραχών. Για παράδειγμα, τα επεισόδια των διαλείψεων της μνήμης είναι κοινά χαρακτηριστικά πολλών νευρολογικών ασθενειών και το προσεκτικό διάβασμα των άρθρων σε αυτή την Ειδική Έκδοση συστήνει ότι μια μικρή τάξη καταστολέων της χοληστερινάσης μπορούν να είναι αποτελεσματικοί στην αντιμετώπιση αυτών των διαλείψεων μνήμης, άσχετα με τη νευρολογική διαγνωστική ετικέτα.
2 Ιουνίου 2006
(μετάφραση: Ζαφειρία Κωστοπούλου)