Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, μέχρι και 80% των ανθρώπων με κάκωση νωτιαίου μυελού αποκτούν τουλάχιστον μια κατάκλιση στη ζωή τους, ενώ 30% αποκτούν δύο ή περισσότερες.
Στην διάρκεια της αποκατάστασής μας, μαθαίνουμε τις βασικές μεθόδους για την διατήρηση του δέρματος σε καλή κατάσταση – την εύρεση κατάλληλου μαξιλαριού και καθίσματος, την μετατόπιση του βάρους του σώματος κάθε 15-20 λεπτά και καθημερινό έλεγχο για «κόκκινα σημάδια» στους γλουτούς, τους μηρούς και άλλες περιοχές, με την χρήση καθρέφτη όπου χρειάζεται. Αλλά πολλοί από εμάς παραβλέπουν την σημασία τού να παραμένει κανείς δραστήριος και να κάνει καλή διατροφή, παράγοντες που βοηθούν εξίσου στη μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης κατακλίσεων.
Παραμείνετε δραστήριοι
Σύμφωνα με αρκετές οδηγίες στην κλινική πρακτική, η δραστηριοποίηση και η θετική προσέγγιση της ζωής μειώνουν τις πιθανότητες εμφάνισης κατάκλισης. Αυτό συμπεριλαμβάνει τις κοινωνικές δραστηριότητες, τα χόμπι, την εργασία, την εκπαίδευση ή τον εθελοντισμό. Η ενεργή σας συμμετοχή στους οικογενειακούς και φιλικούς κύκλους και στην κοινότητα, όχι μόνο βελτιώνει το σύνολο της υγείας και της ψυχολογίας, αλλά είναι ένδειξη και για το ότι προσέχετε περισσότερο το δέρμα και την διατροφή σας.
Επίσης, όταν παραμένετε δραστήριοι, μεγαλώνει και ο κύκλος των φίλων, κάτι που παρέχει ένα συναισθηματικό δίκτυο υποστήριξης στην περίπτωση που αποκτήσετε μια κατάκλιση. Η φυσική δραστηριότητα βοηθάει στην καλή διαχείριση του βάρους και την αύξηση της κυκλοφορίας του αίματος. Η άσκηση αυξάνει την όρεξη για υγιεινή διατροφή, όπως φρούτα και λαχανικά, ενώ η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας φαίνεται να αυξάνει την όρεξη για ανθυγιεινά τρόφιμα. Είναι λιγότερο πιθανό να αρκεσθείτε σε θερμίδες άνευ θρεπτικής αξίας όταν τριγυρίζετε έξω, παρά όταν είστε για ώρες μπροστά στην τηλεόραση.
Σωστή διατροφή
Το υγιές δέρμα πρέπει να τρέφεται. Η σωστή διατροφή δεν βοηθάει μόνο το δέρμα να αντισταθεί στις κατακλίσεις, αλλά συμβάλλει και στην επούλωση. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα που συχνά παραβλέπεται είναι ότι συνεισφέρει στην αποφυγή του διαβήτη τύπου 2 – μια πάθηση που εμπλέκεται με την ακεραιότητα του δέρματος, την επούλωση τραυμάτων, και που συμβαίνει σε τριπλάσια συχνότητα στους ανθρώπους με κάκωση νωτιαίου μυελού σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Τα θεμέλια του υγιούς και δυνατού δέρματος είναι η σωστή ισορροπία βιταμινών, μεταλλικών και θρεπτικών στοιχείων, καθώς και επαρκής ενυδάτωση. Αλλά ποιες βιταμίνες είναι οι καλύτερες για ανθεκτικό δέρμα, και πόσο συχνά πρέπει να τις παίρνουμε; Οι ειδικοί στην φροντίδα τραυμάτων και οι διατροφολόγοι συμφωνούν: Κάθε βιταμίνη και θρεπτικό στοιχείο είναι σημαντικό για ανθεκτικό δέρμα και ο καλύτερος τρόπος να τα αποκτήσεις είναι με μια ισορροπημένη διατροφή.
Η Kerrie Powers, διαιτολόγος στο Νοσοκομείο Craig στο Denver, λέει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι με κατακλίσεις χρειάζονται περισσότερες πρωτεΐνες και θρεπτικά στοιχεία στην διατροφή τους. Επισημαίνει ότι η ιδανική δίαιτα για υγιές δέρμα είναι χαμηλή σε λιπαρά και συμπεριλαμβάνει πολλά φρούτα, λαχανικά, σιτάρι ολικής άλεσης και τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες – συμπεριλαμβανομένων των φασολιών, των πράσινων λαχανικών, του κόκκινου κρέατος, του ψαριού, των τυριών, του γιαουρτιού (ή κάποιων υποκατάστατων του κρέατος, όπως τα προϊόντα σόγιας). Παρόλο που η πρωτεΐνη είναι απαραίτητο μέρος μιας καλής διατροφής, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε την σωστή ποσότητα. Οι μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης μπορεί να βλάψουν τα νεφρά.
Μια σωστή διατροφή βοηθάει επίσης στη δραστηριότητα του εντέρου. Ωστόσο, θα πρέπει να προσέχουμε την υπερβολή – ακόμα και σε υγιεινές τροφές. Η Andrea Curran, διαιτολόγος σε νοσοκομείο στο Oakland της Καλιφόρνια, συμφωνεί με την σύσταση της Powers για ένα υγιές δέρμα, αλλά προσθέτει μια ακόμα συμβουλή για όσους ανησυχούν για ατυχήματα στην αφόδευση όταν καταναλώνουν πολλές φυτικές ίνες: «Οι μπανάνες είναι μια καλή πηγή φυτικής ίνας και βοηθούν στην καλή πυκνότητα των κοπράνων. Μια άλλη επιλογή είναι ειδικά συμπληρώματα που βοηθούν στην καλή διαχείριση του εντέρου.»
Και οι δυο διαιτολόγοι τονίζουν ότι η καλή ενυδάτωση είναι ένα ακόμη κλειδί για το υγιές δέρμα. Ένας βασικός κανόνας είναι να πίνετε αρκετά υγρά ώστε να διατηρείται το χρώμα σταχιού στα ούρα. Το νερό είναι η καλύτερη επιλογή. Οι χυμοί φρούτων είναι καλοί, αλλά υψηλοί σε θερμίδες. Περιορίστε την καφεΐνη, καθώς δρα ως διουρητικό και αφυδατώνει.
Οι τροφές που πρέπει να αποφεύγετε (ή τουλάχιστον να περιορίζετε) είναι η σόδα, το πρόχειρο φαγητό και τα γλυκά με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη – έχουν πολλές θερμίδες, αλλά καμία θρεπτική αξία.
Όσον αφορά τα συμπληρώματα βιταμινών, η Cherisse Tebben, οικογενειακή νοσηλεύτρια και ειδικός στην φροντίδα κατακλίσεων και τραχειοστομίας στο Craig Hospital, συμβουλεύει: «Προτείνουμε ψευδάργυρο, βιταμίνη C και πολυβιταμίνες. Αν και συνιστάται η καθημερινή τους λήψη, ωστόσο πολλές τροφές είναι ήδη εμπλουτισμένες με βιταμίνη C και ψευδάργυρο, ενώ η μεγάλη ποσότητα ψευδάργυρου μπορεί να είναι ακόμα και τοξική. Θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας πριν πάρετε οποιαδήποτε συμπληρώματα.»
Αποφύγετε το περιττό βάρος
Η έλλειψη περιττού βάρους βοηθάει στη μείωση της εμφάνισης κατακλίσεων. Ο Tebben δίνει έμφαση στο ιδανικό βάρος: «Εάν είσαι πολύ λεπτός, τότε το μόνο που έρχεται σε επαφή με το μαξιλάρι και το αναπηρικό κάθισμα είναι το δέρμα και τα κόκαλα, και ένα χτύπημα κατά τη διάρκεια μιας μεταφοράς μπορεί να πυροδοτήσει μια κατάκλιση. Όταν είναι κάποιος παχύσαρκος, είναι πιθανότερο να αποκτήσει προβλήματα με απλές κινήσεις κατά τη διάρκεια μιας μεταφοράς, όπως με την τριβή.»
Ο Curran προσθέτει ότι το μέσο ιδανικό βάρος για τους παραπληγικούς και τους τετραπληγικούς είναι δύσκολο να υπολογιστεί βάσει μονάχα του ύψους και του βάρους, καθώς πολλοί έχουν ατροφία στους μυς ενώ άλλοι έχουν ενεργούς κάποιους μυς. Ένας γενικός κανόνας είναι: αν έχετε παραπληγία αφαιρείτε 10% από το ιδανικό βάρος που ισχύει στην κατηγορία σας, ενώ αν έχετε τετραπληγία πρέπει να αφαιρείται 15%. Αυτό είναι κάτι που μπορείτε εύκολα να ελέγχετε και με το μάτι.
Ωστόσο, ακόμα και με σωστή διατροφή, κατάλληλο εξοπλισμό και πρόληψη, οι κατακλίσεις συμβαίνουν, και πολλοί παθολόγοι δεν έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να τις εντοπίζουν εγκαίρως και να τις θεραπεύουν. Ο Tebben προτείνει, όταν αποκτήσει κάποιος μια κατάκλιση, να ζητήσει βοήθεια από έναν ειδικό στην φροντίδα κατακλίσεων ακόμα και όταν αυτή βρίσκεται στα αρχικά στάδια. «Υπάρχουν διαφορετικά προϊόντα και τρόποι επούλωσης για κάθε στάδιο της κατάκλισης, για τα οποία οι περισσότεροι γενικοί παθολόγοι δεν γνωρίζουν».
Μην επαναπαύεστε
Ο Allen Fiske, 64 ετών, ιστιοπλόος, πήρε το μάθημά του με τον δύσκολο τρόπο. Μετά από 28 χρόνια παραπληγίας (Θ11-12) λέει: «Έλεγχα πάντα το δέρμα μου με έναν καθρέφτη κάθε πρωί, και πέρασαν 26 χρόνια χωρίς καμία κατάκλιση. Και όμως είχα δυο χειρουργικές επεμβάσεις τα τελευταία δυο χρόνια».
Ο Fiske παρατήρησε μια μικρή κόκκινη περιοχή στο μέγεθος μιας μικρής γόμας στο δεξιό του ισχίο, όπου αργότερα έκανε την πρώτη του επέμβαση. «Πήγα στον παθολόγο και μου είπε ότι είναι επιφανειακή και πιθανώς να περάσει σε μια εβδομάδα». Τρεις μέρες μετά η τρύπα ήταν μεγαλύτερη και η μητέρα του Fiske διαπίστωσε ότι ήταν αρκετά εκατοστά βαθιά.
Πριν την χειρουργική επέμβαση, ο Fiske έλαβε μια σειρά από αντιβιοτικά, ενώ έκανε και μια βιοψία οστού για να σιγουρευτεί ότι δεν είχε πάθει οστεομυελίτιδα. Επίσης, πριν μπει στο χειρουργείο έπρεπε να κάνει αιματολογικές εξετάσεις για να καθοριστεί εάν έχει επαρκή επίπεδα αποθηκευμένων πρωτεϊνών και θερμίδων, καθώς η έλλειψή τους σημαίνει και λιγότερες πιθανότητες επούλωσης της κατάκλισης.
Με σωστή διατροφή, τα επίπεδα πρωτεϊνών και θερμίδων επέστρεψαν σε φυσιολογικά όρια και έκανε την δεύτερη επέμβαση. Κατά την ανάρρωσή του λάμβανε βιταμίνη C, ψευδάργυρο και πρωτεΐνες, και οι ιατροί τον ενθάρρυναν να τρώει πολύ. Μετά από 3 μήνες, η κατάκλιση επουλώθηκε αρκετά και επέστρεψε σπίτι.
Διαβήτης
Οι άνθρωποι με κάκωση νωτιαίου μυελού είναι πολύ περισσότερο πιθανό να αποκτήσουν διαβήτη τύπου 2 σε σύγκριση με τους ανθρώπους χωρίς αναπηρία, καθώς τείνουν να έχουν περισσότερο λίπος στην περιοχή της κοιλιάς. Η παχυσαρκία, κυρίως στην κοιλιακή χώρα, μειώνει την επίδραση της ινσουλίνης και αφήνει να περάσει περισσότερο ζάχαρο στο αίμα. Ο διαβήτης αρχίζει να αναπτύσσεται από την ηλικία των 40, ενώ όσο μεγαλώνει κάποιος τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης.
Ο διαβήτης τύπου 2 βλάπτει τα αιμοφόρα αγγεία και επιβραδύνει την κυκλοφορία του αίματος, κάνοντας το δέρμα περισσότερο ευάλωτο. Το γήρας επιδεινώνει την κυκλοφορία του αίματος επίσης. Παράλληλα, τα υψηλά επίπεδα ζάχαρου στο αίμα αυξάνουν τα βακτήρια κι άρα τις πιθανότητες λοίμωξης, ενώ η επούλωση των τραυμάτων γίνεται πιο δύσκολη. Οι ιατροί επισημαίνουν ότι η επούλωση των κατακλίσεων σε ανθρώπους με κάκωση νωτιαίου μυελού και διαβήτη είναι πολύ δύσκολη και παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο, γι’ αυτό είναι σημαντικό να αποφεύγετε τα γλυκά, να ελέγχετε το βάρος σας και να κάνετε κάποια μορφής άσκησης εάν μπορείτε, ως μέσο πρόληψης του διαβήτη τύπου 2.
Ο Shorty Powers, 59 ετών, από το Texas, στο 40ο έτος της ηλικίας του με παραπληγία Θ12 παραμένει δραστήριος. Έχει παρόλα αυτά αρκετό βάρος ιδιαίτερα στην κοιλιά. Πριν 5 χρόνια απέκτησε διαβήτη τύπου 2, ωστόσο – όπως παραδέχεται και ο ίδιος – δεν το διαχειρίστηκε σοβαρά και πέρα από τις ενέσεις ινσουλίνης, δεν άλλαξε τίποτα στη διατροφή του ή τις συνήθειές του.
Για πολλά χρόνια, ο Powers αντιμετώπιζε με επιτυχία τις κατακλίσεις που εμφανίζονταν στο εξωτερικό μέρος του μηρού του, λόγω μειωμένης κυκλοφορίας του αίματος σε συνδυασμό με ύπνο στο πλάι. Ωστόσο, ο διαβήτης και η ηλικία του, του δημιούργησαν τελικά μια κατάκλιση που έφτασε ως το κόκαλο και χρειάστηκε σοβαρή χειρουργική επέμβαση.
Μετά από έναν χρόνο, απέκτησε άλλη μια κατάκλιση στον άλλο μηρό και έκανε πάλι την ίδια επέμβαση. Ο χειρουργός ανακάλυψε μια επιπλέον κατάκλιση στον αστράγαλό του στο μέγεθος ενός κέρματος, με αποτέλεσμα τους επόμενους τρεις μήνες να υποβληθεί σε ακόμα 3 επεμβάσεις. Ωστόσο, οι κατακλίσεις δεν έκλειναν και τελικά ακρωτηριάστηκαν και τα δυο του πόδια.
«Οι ακρωτηριασμοί επουλώθηκαν γρήγορα και δεν είχα κανένα πρόβλημα», λέει ο ίδιος. «Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω, θα προσπαθούσα να σώσω τουλάχιστον το ένα πόδι, για να έχω περισσότερη ισορροπία και ευκολία στις μεταφορές.»
Τώρα πια ελέγχει τα επίπεδα ζαχάρου πριν από κάθε γεύμα και προσέχει ώστε να τα διατηρεί σε καλό επίπεδο. Ο ίδιος συμβουλεύει όσους έχουν διαβήτη να ελέγχουν το ζάχαρο, να αποφεύγουν τα γλυκά και τα αναψυκτικά και να ακολουθούν μια υγιή διατροφή. Έρευνες δείχνουν ότι, ακόμα και στην κάκωση νωτιαίου μυελού, ο διαβήτης μπορεί να κρατηθεί υπό έλεγχο – ή ακόμα και να καταπολεμηθεί – με σωστή δίαιτα, απώλεια βάρους και άσκηση.
Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: Για να διατηρήσετε το δέρμα σας υγιές, αποφύγετε τα πρόχειρα γεύματα και εντάξτε στην καθημερινή σας ρουτίνα σημαντικά τρόφιμα, όπως φρούτα, λαχανικά, προϊόντα ολική άλεσης, κρέας, ψάρια και πουλερικά.
Του Bob Vogel – Ιανουάριος, 2011
Απόδοση: Ελένη Στρατή, Κοινωνιολόγος