Σε προηγμένα κράτη προκειμένου να βελτιωθεί ένας νόμος, γιατί συνήθως δεν αλλάζει αλλά βελτιώνεται, και ειδικά της εκπαίδευσης, πρώτα εφαρμόζεται ολοκληρωτικά για αρκετά χρόνια. Κατά τη περίοδο της εφαρμογής του νόμου διεξάγονται μελέτες, αναλύσεις και συζητήσεις γύρω από τη φιλοσοφία και τη θεωρία του, τις παροχές και υπηρεσίες που προβλέπονται από αυτόν, την αποτελεσματικότητα των διαφόρων εφαρμογών του και φυσικά τις δυσλειτουργίες που προκύπτουν από την εφαρμογή του.

Από την: Βενέττα Λαμπροπούλου, Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών
Πρόεδρος του Ινστιτούτου για τα Δικαιώματα Παιδιών και Νέων με Ειδικές Ανάγκες

Στην Αμερική για παράδειγμα, ο νόμος του 1975, ο γνωστός σε πολλούς από εμάς ως PL.94-142 ήταν ένας νόμος σταθμός στην Ειδική Αγωγή όχι μόνο για τις ΗΠΑ αλλά και για πολλές χώρες της Ευρώπης. Ήταν η πρώτη φορά που θεσμοθετήθηκε η παροχή κατάλληλης ειδικής εκπαίδευσης για κάθε παιδί με ειδικές ανάγκες σε όσο το δυνατόν μη περιοριστικό περιβάλλον εκπαίδευσης, δηλαδή κατά προτίμηση μέσα στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης, με βάση το ετήσιο Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΕΠ), το οποίο σχεδιάζεται από εκπαιδευτικούς και γονείς.

Tο 1990 ο νόμος αυτός συμπληρώθηκε μερικώς και στη συνέχεια το 1997, μετά από 22 χρόνια εφαρμογής του, έγιναν οι σημαντικότερες αλλαγές και βελτιώσεις από ειδική επιτροπή επιστημόνων της Ειδικής Αγωγής σε συνεργασία με εκπροσώπους φορέων γονέων και ανθρώπων με αναπηρίες. Σήμερα ο νόμος αυτός είναι γνωστός ως Εκπαιδευτικός Νόμος Ανθρώπων με Αναπηρίες (IDEA) και συζητείται ευρέως στα Πανεπιστήμια, στα επιστημονικά περιοδικά, στα σχολεία και στις οργανώσεις γονέων και αναπήρων. Οι σημαντικότερες αλλαγές του νόμου αυτού αφορούσαν στην απαλλαγή της Ειδικής Αγωγής από το ιατρικό μοντέλο θεραπευτικής εκπαίδευσης, την πλήρη υιοθέτηση κοινωνικών και εκπαιδευτικών αμιγώς προσανατολισμών, την απαλλαγή της ορολογίας από ιατρικούς προσδιορισμούς (Handicapped) και την υιοθέτηση εκπαιδευτικών ορισμών (Individuals with disabilities), τη παροχή ειδικών υπηρεσιών και εκπαίδευσης από τη βρεφική ηλικία μέχρι την πλήρη επαγγελματική αποκατάσταση των ανθρώπων με αναπηρίες και την επέκταση των Κέντρων Έγκαιρης Παρέμβασης για τα βρέφη και τις οικογένειες τους.

Επίσης, οι αλλαγές αφορούσαν στην ισότιμη συμμετοχή των γονέων σε όλες τις επιτροπές αποφάσεων, προγραμμάτων εκπαίδευσης και παρακολούθησης της προόδου των παιδιών τους, στη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους να επιλέξουν αυτοί το κατάλληλο πρόγραμμα για το παιδί τους και στην επιμόρφωσή και τη στήριξή τους μέσα από οικογενειοκεντρικές δομές. Τέλος, οι συμπληρώσεις του νόμου αφορούσαν στην ποιοτική εκπαίδευση, εξειδίκευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και όσων εργάζονται στην Ειδική Αγωγή και κυρίως σε τομείς όπως η έγκαιρη παρέμβαση, η επαγγελματική εκπαίδευση, η εκπαίδευση γονέων και η εκπαίδευση παιδιών με αναπτυξιακή καθυστέρηση (Slavin, 2006).

Ο νόμος αυτός εφαρμόζεται με επιτυχία από το 1997 ως σήμερα στις ΗΠΑ και δεν υπάρχει, από ότι φαίνεται στη βιβλιογραφία, ακόμα λόγος για να συμπληρωθεί με βελτιώσεις ή να αλλάξει. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και σε άλλες προηγμένες χώρες, όπως στην Αγγλία, την Ολλανδία, τις Σκανδιναβικές χώρες κτλ., όπου η Ειδική Αγωγή είναι αρκετά αναπτυγμένη. Οι νομοθεσίες δηλαδή για την Ειδική Αγωγή βελτιώνονται, δεν αλλάζουν με την αλλαγή των κομμάτων στην εξουσία ή και των Υπουργών, και βελτιώνονται από επιστήμονες της Ειδικής Αγωγής μετά από μακροχρόνιες και προσεκτικές μελέτες, συζητήσεις, προτάσεις και προβληματισμούς όλων των εμπλεκομένων φορέων. Έτσι διασφαλίζεται η συνέχεια της γνώσης και η πρόοδος.

Στην Ελλάδα oι νόμοι, και μάλιστα όταν πρόκειται για την Ειδική Αγωγή, μπορεί να αλλάζουν ολοκληρωτικά και οποτεδήποτε, είτε είναι καλοί είτε δεν είναι. Δεν υπάρχει ανάγκη να προηγηθεί καμία μελέτη, αξιολόγηση ή συζήτηση με τους ειδικούς του χώρου, τους εργαζόμενους και τους εκπροσώπους των γονέων και των ανθρώπων με αναπηρίες και φυσικά δεν φαίνεται να θεωρείται καθόλου αναγκαίο να συμμετέχουν όλοι αυτοί στη σύνταξη των νομοσχεδίων, όπως συμβαίνει στις πολιτισμένες χώρες. Γιατί στην Ελλάδα της ανωριμότητας, της απαξίωσης της επιστήμης, της υποτίμησης της γνώσης και της αδιαφορίας για τα δικαιώματα των παιδιών και νέων με ειδικές ανάγκες και των γονέων τους, έχουμε μάθει να υποτιμούμε το έργο των άλλων και κυρίως των ειδικών και να το ακυρώνουμε χωρίς να λογοδοτούμε σε κανέναν. Άλλωστε, ο χώρος της Ειδικής Αγωγής είναι δυστυχώς ο πλέον πρόσφορος χώρος, για εκμετάλλευση πολιτική, οικονομική, επιστημονική και ηθική.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η κυβέρνηση και αρκετοί πολιτικοί θυμούνται τους ανθρώπους με αναπηρίες μόνο όταν πλησιάζουν οι εκλογές και όταν θέλουν να δείξουν ότι έχουν κοινωνικό πρόσωπο. Ο πιο συνηθισμένος και εύκολος μάλιστα τρόπος για να το δείξουν είναι να αλλάξουν το νόμο ή να υποσχεθούν παροχές για το απώτερο μέλλον. Σπάνια η Ειδική Αγωγή είναι στις άμεσες προτεραιότητες μιας νέας κυβέρνησης, και σπάνια συμπεριλαμβάνεται στα προγράμματα των κομμάτων ή στις προγραμματικές δηλώσεις της Κυβέρνησης ως αναπόσπαστο κομμάτι του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι ενώ τα τελευταία πέντε χρόνια όλοι εμείς που εργαζόμαστε στην Ειδική Αγωγή παρακολουθούσαμε με απογοήτευση την αδιαφορία, την εγκατάλειψη και την αποδόμηση της Ειδικής Αγωγής και ενώ τα παιδιά με ειδικές ανάγκες φαινόταν ότι δεν απασχολούσαν σχεδόν καθόλου το Υπουργείο Παιδείας, ως να μην ήταν μέρος του μαθητικού πληθυσμού της χώρας μας, ξαφνικά εμφανίστηκε το νομοσχέδιο! Με αυτά τα δεδομένα πώς μπορεί κάποιος να μη κάνει τους σχετικούς συνειρμούς περί πολιτικής εκμετάλλευσης του χώρου;

Η πολιτική όμως αδιαφορία ή εκμετάλλευση δυστυχώς υποθάλπει και την οικονομική εκμετάλλευση. Αυτή την γνωρίζουν πολύ καλά οι γονείς των παιδιών με ειδικές ανάγκες που πληρώνουν πανάκριβα τα διάφορα ιδιωτικά κέντρα και θεραπευτήρια, τα οποία έχουν ξεφυτρώσει σαν τα μανιτάρια στη χώρα μας και τα οποία δεν αξιολογούνται και δεν ελέγχονται από κανένα. Άλλωστε, μια στρατιά «ειδικών» χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις, χωρίς σπουδές, χωρίς πραγματικό επιστημονικό ενδιαφέρον, χωρίς καμιά συνεισφορά στην επιστήμη ή στην εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες και τους γονείς τους έχουν κατακλύσει το χώρο της Ειδικής Αγωγής τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα μετά το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ειδική Αγωγή και τα σχετικά κονδύλια. Μέσα σε αυτή την παθογένεια βλέπουμε εξειδικευμένα Ευρωπαϊκά προγράμματα να υλοποιούνται από άσχετους με το αντικείμενο φορείς και «ειδικούς» με αποτέλεσμα να κατασπαταλώνται τα κονδύλια αυτά από ένα χώρο που τα έχει πολύ μεγάλη ανάγκη για να αναπτυχθεί. Αυτός είναι και ο λόγος που τα διαθέτει άλλωστε και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμα και στα Πανεπιστήμια υπάρχουν «ειδικοί» σε τομείς της Ειδικής Αγωγής χωρίς να έχουν σπουδές στο αντικείμενο! Το άσχημο είναι ότι αυτοί που αυτοαποκαλούνται «ειδικοί» προσπαθούν να καθορίσουν και την πολιτική της Ελλάδας στην Ειδική Αγωγή, συμβάλλοντας έτσι στην οπισθοδρόμηση, την καθυστέρηση και την αποδόμησή της.

Τελευταία μάλιστα στην Ελλάδα πολλοί επιστήμονες από τομείς άσχετους με την Ειδική Αγωγή καθαυτή, (ψυχολογία, ψυχιατρική, κοινωνιολογία, παιδαγωγική, εκπαιδευτική πολιτική, νοσηλευτική κτλ) διεκδικούν δικαιώματα και μερικοί τα καταφέρνουν, όπως φαίνεται και στο παρόν νομοσχέδιο (απόφοιτοι Τμήματος Εκπαιδευτικής Πολιτικής), να διδάσκουν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες! Σύμφωνα με το νομοσχέδιο (άρθρο 10 παρ,1.2.) τα πτυχία αποφοίτων Τομέων άσχετων Τμημάτων ως προς τα Παιδαγωγικά εξισώνονται με αυτά των αποφοίτων των Παιδαγωγικών Τμημάτων και έτσι στην Ελλάδα της παγκόσμιας πρωτοτυπίας αυτός που θα διδάξει τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν είναι απαραίτητο να είναι δάσκαλος! Φυσικά αυτό συμβαίνει μόνο στην Ειδική Αγωγή που θέλουμε από ότι φαίνεται να την ξεχωρίζουμε από την υπόλοιπη εκπαίδευση με αποτέλεσμα να εφαρμόζουμε διαφορετικούς νόμους και κανόνες και να την οδηγούμε συνεχώς στην υποβάθμισή της (the separate cannot be equal).

Το παράδειγμα του πρόσφατου νομοσχεδίου είναι χαρακτηριστικό της προχειρότητας με την οποία η Πολιτεία αντιμετωπίζει την Ειδική Αγωγή και φυσικά τα παιδιά και τους γονείς τους. Ο νόμος 2817 της Ειδικής Αγωγής που ψηφίστηκε το 2000 και συμπληρώθηκε το 2003 με τον 3194, ενώ άρχισε να εφαρμόζεται εν μέρει το 2001 δεν βελτιώνεται, αλλά αλλάζει! Αλλάζει χωρίς να έχει πραγματικά δοκιμαστεί, χωρίς να έχει γίνει αντικείμενο μελετών και κριτικής από τους ειδικούς και τους άμεσα εμπλεκομένους και χωρίς να έχουν συζητηθεί προτάσεις βελτίωσης του από κανέναν. Το άσχημο είναι ότι ένας σύγχρονος νόμος, όπως είναι ο 2817 ο οποίος σχεδιάστηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας από επιστήμονες της Ειδικής Αγωγής, εργαζόμενους και εκπροσώπους των φορέων, αντικαθίσταται από έναν άλλον εντελώς αναχρονιστικό, ο οποίος σχεδιάστηκε από αγνώστους και ο οποίος γυρίζει την Ειδική Αγωγή εξήντα χρόνια πίσω στην εποχή της παθολογίας και της καθυστέρησης.

Οι πρώτες ερωτήσεις που εγείρονται από τη μελέτη του νομοσχεδίου της Ειδικής Αγωγής είναι οι παρακάτω:

• Ποια επιτροπή το συνέταξε, ώστε να λογοδοτήσει στην επιστημονική κοινότητα για τα μεγάλα φιλοσοφικά και θεωρητικά ερωτήματα που εγείρονται από τις διατάξεις αυτού του νομοσχεδίου για την εκπαίδευση των παιδιών και για το απίστευτο πισωγύρισμα της Ειδικής Αγωγής στη χώρα μας εάν αυτό το σχέδιο γίνει νόμος;
• Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί στην Ειδική Αγωγή και ποια αναγκαιότητα καλύπτει αυτό το νομοσχέδιο; Ποιες νέες δομές και καινοτόμα προγράμματα αναπτύσσει; Και γιατί καταργεί καινοτόμες καθαρά εκπαιδευτικές δομές όπως τα Κέντρα Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ) για να τις αντικαταστήσει με άλλες με διαφορετικό όνομα, όπως τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ) και με καθαρά ιατρικό προσανατολισμό;
• Με βάση ποια φιλοσοφία και θεωρία για την Εκπαίδευση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες έχει σχεδιαστεί αυτό το νομοσχέδιο;
• Ποιες έρευνες, συζητήσεις, προτάσεις και προβληματισμοί έχουν προηγηθεί που να αναδεικνύουν την αναγκαιότητα μιας τέτοιας αλλαγής και να προετοιμάζουν τους εργαζόμενους και τους φορείς της Ειδικής Αγωγής για αυτές τις αλλαγές, έτσι ώστε να πραγματοποιηθούν χωρίς μεγάλο κόστος για τα παιδιά και με τη μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία;
• Γιατί αλλάζει ένας πρόσφατος νόμος εντελώς και δεν διορθώνεται; Ποιες δυσκολίες είχαν οι συντάκτες του νομοσχεδίου με τον 2817/2000 και δεν μπορούσαν να τον βελτιώσουν;
• Γιατί δεν αλλάζει ο νόμος της γενικής εκπαίδευσης που είναι και αρκετά παλαιότερος (από το 1985) και θα μπορούσε να συμπεριλάβει την Ειδική Αγωγή, που θα ήταν και το σωστότερο, αλλά αλλάζει αυτός της Ειδικής Αγωγής; Γιατί για την γενική εκπαίδευση χρειάζεται περισσότερος χρόνος ώστε να αλλάξει ένας νόμος, αλλά για την Ειδική Εκπαίδευση δεν πειράζει να αυτοσχεδιάζουμε συνεχώς; Μήπως αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση της Ειδικής Αγωγής ενέχει μια υποτίμηση και δείχνει εν τέλει μια ρατσιστική στην ουσία αντίληψη;

Οι απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις θα αποτελούσαν μέρος της θεωρητικής τεκμηρίωσης για την αναγκαιότητα αλλαγής του νόμου σε μια άλλη χώρα, αλλά στην Ελλάδα δυστυχώς από ό,τι φαίνεται κανένας δεν αισθάνεται την ανάγκη για τεκμηριωμένες προτάσεις και συστηματικές ενέργειες. Tο Υπουργείο Παιδείας μάλιστα, παρουσίασε το νομοσχέδιο ως καινοτόμο! Ο ίδιος ο Υπουργός επικαλέστηκε κυρίως τα παρακάτω δύο στοιχεία του νομοσχεδίου για να δείξει ότι κάνει μεγάλες «αλλαγές» και «μεταρρυθμίσεις» στην Ειδική Αγωγή στη χώρα μας:
α) Το γεγονός ότι η «Ειδική Αγωγή» στο νέο νομοσχέδιο ονομάζεται «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση» και
β) Η εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες γίνεται «υποχρεωτική».

Η αλλαγή όμως μερικών λέξεων, όπως η Ειδική Αγωγή που γίνεται Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση, δεν αρκεί για να πανηγυρίζει κανείς, όταν μάλιστα παρουσιάζει ένα αναχρονιστικό νομοσχέδιο που δεν περιλαμβάνει καμία καινοτομία και δεν φέρνει καμία μεταρρύθμιση. Γιατί για αλλαγή λέξεων πρόκειται απ’ ό,τι φαίνεται, ούτε καν για αλλαγή ορολογίας, αφού η ορολογία συνήθως διευκρινίζεται και αιτιολογείται. Άλλωστε, ο όρος Ειδική Αγωγή έχει καθιερωθεί πλέον στην Ελλάδα και παρά τις κάποιες αντιρρήσεις από τους ειδικούς, έχει γίνει αποδεκτός με τη σημασία της Ειδικής Εκπαίδευσης, η οποία περιλαμβάνει οπωσδήποτε περιοχές γενικότερης αγωγής, φροντίδας και εκπαίδευσης από τη βρεφική ηλικία μέχρι την πλήρη επαγγελματική αποκατάσταση ή την δια βίου παροχή ειδικής εκπαίδευσης και φροντίδας και επίσης περιλαμβάνει απαραίτητα τη συνεργασία με τους γονείς και την οικογένεια. Έτσι, με τον όρο Ειδική Αγωγή, δηλαδή Ειδική Εκπαίδευση, έχουν διαμορφωθεί και τα γνωστικά αντικείμενά μας στα Πανεπιστήμια. Επί της ουσίας είτε μιλάμε για Ειδική Αγωγή είτε για Ειδική Εκπαίδευση αναφερόμαστε στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο και όχι σε δύο διαφορετικά, όπως προσπαθούν οι μη γνώστες, της Ειδικής Αγωγής, συντάκτες του νομοσχεδίου να παρουσιάσουν.

Είναι επομένως προφανές ότι η αντικατάσταση του όρου Ειδική Αγωγή με τον όρο Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση δεν έχει καμία επιστημονική βάση και κακώς έγινε. Αν ήθελαν οι συντάκτες να δείξουν οπωσδήποτε ότι κάνουν αλλαγές θα έπρεπε να αντικαταστήσουν τον όρο Ειδική Αγωγή με τον αντίστοιχο Ειδική Εκπαίδευση και δεν θα υπήρχαν αντιρρήσεις, αλλά ούτε και πανηγυρισμοί. Γιατί, άλλα είναι τα μεγάλα προβλήματα και οι ελλείψεις της Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα και είναι τουλάχιστον πολυτέλεια να παίζουμε με τις λέξεις. Είναι επίσης κακή υπηρεσία για τους διαφόρους συμβούλους του ΥΠΕΠΘ να ενημερώνουν τον Υπουργό και να τον πείθουν ότι το κύριο πρόβλημα της Ειδικής Αγωγής σήμερα στην Ελλάδα είναι η ορολογία της. Η προσθήκη, τέλος, της λέξης εκπαίδευσης στην Ειδική Αγωγή τη στιγμή που δεν διευκρινίζεται και δεν αιτιολογείται η αναγκαιότητα αυτής της αλλαγής και το κυριότερο δεν γίνεται κανένας καταμερισμός ή διεύρυνση υπηρεσιών που να ανήκουν είτε στην αγωγή είτε στην εκπαίδευση είναι άνευ σημασίας, δεν ανταποκρίνεται σε επιστημονικές πρακτικές και δημιουργεί σύγχυση σε ένα εύθραυστο έτσι και αλλιώς χώρο, όπως είναι αυτός της Ειδικής Αγωγής.

Το κείμενο της κας Λαμπροπούλου συνεχίζεται, και μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο ακολουθώντας τον εξής σύνδεσμο:
Η Ιατρικοποίηση και Απομάκρυνση της Ειδικής Αγωγής από την Γενική Εκπαίδευση με Σχέδιο Νόμου