Πολύς λόγος έχει γίνει για την έλλειψη προσπελασιμότητας που παρατηρείται στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στο κτιστό περιβάλλον των ελληνικών πόλεων.

Και βεβαίως είναι καθήκον όλων όμως να θίγουμε και να προβάλλουμε όσο το δυνατόν πιο έντονα αυτό το πρόβλημα, καθώς πρόκειται για έναν παράγοντα που όντως προκαλεί ποικίλες διακρίσεις σε βάρος των ανθρώπων με αναπηρία. Όταν όμως μιλάμε για προσπελασιμότητα αρκεί να αναφερόμαστε μόνο στις δυνατότητες μετακίνησης που σήμερα παρέχονται ή δεν παρέχονται στους Έλληνες με αναπηρία ή μήπως η έλλειψη προσπελασιμότητας επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της καθημερινής ζωής;

Η αδυναμία χρήσης πολλών προϊόντων και υπηρεσιών, για παράδειγμα, από ανθρώπους με αναπηρία αποτελεί επίσης ένα στοιχείο αποκλεισμού το οποίο επιτείνει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα ζωής τους. Ας σκεφτούμε κάτι πολύ απλό που για πολλούς ανθρώπους αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς τους: η ανάγνωση ενός βιβλίου ή μίας εφημερίδας. Αυτή η τόσο συνήθης για κάποιον ικανό σωματικά δραστηριότητα γίνεται πολύ συνθέτη έως αδύνατη για έναν άνθρωπο με προβλήματα όρασης ή με τετραπληγία που δε μπορεί να διαχειριστεί με την ίδια ευκολία τα κοινά έντυπα. Πρόκειται για μία έλλειψη η οποία ουσιαστικά αποκλείει τον τυφλό και τον τετραπληγικό αναγνώστη από την ενημέρωση που παρέχουν τα έντυπα μέσα καθημερινά σε μεγάλους αριθμούς ανθρώπων ή από την απόλαυση που προσφέρει η ανάγνωση ενός ωραίου βιβλίου. Ποιον βαρύνει όμως η ευθύνη για αυτήν την έλλειψη; Είναι η αναπηρία που δημιουργεί τα εμπόδια ή μήπως αυτά προέρχονται από εξωγενείς παράγοντες που ουδεμία σχέση έχουν με την αναπηρία;

Όταν ένα προϊόν ή μία υπηρεσία δεν είναι προσβάσιμη από όλους τους ανθρώπους, τότε είναι το ίδιο το προϊόν ή η υπηρεσία που μειονεκτεί κι όχι το άτομο που προσπαθεί να τη χρησιμοποιήσει. Ο ελλιπής σχεδιασμός ενός προϊόντος ή μίας υπηρεσίας είναι εκείνος που εγείρει τα εμπόδια κι όχι οι ενδεχόμενες επιπτώσεις μίας φυσικής ή διανοητικής αναπηρίας. Επομένως, οι άνθρωποι που σχεδιάζουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες, μέσω της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητάς τους, είναι εκείνοι που μπορούν και οφείλουν να αποενοχοποιήσουν την αναπηρία από την αδυναμία χρήσης όλων όσων οι ίδιοι παράγουν προς κατανάλωση.

Η συμβολή της προσπελάσιμης τεχνολογίας

Η προσπελάσιμη τεχνολογία έχει κάνει τα τελευταία χρόνια κάποια σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση, συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στη βελτίωση των συνθηκών ζωής πολλών ανθρώπων με αναπηρία. Η προσπελασιμότητα στην τεχνολογία αφορά στην παροχή πρόσβασης και στη δυνατότητα χρήσης όλων των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων από όλους. Ουσιαστικά η προσπελασιμότητα εδώ συνδέεται με την άρση των εμποδίων στη χρήση της τεχνολογίας, μία άποψη βασιζόμενη στην παραδοχή ότι ένα προσπελάσιμο περιβάλλον είναι ωφέλιμο για όλους τους ανθρώπους, με ή χωρίς αναπηρία, καθώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, η προσπελασιμότητα αυξάνει ταυτοχρόνως και τη χρηστικότητα ενός μέσου. Με την έννοια αυτή η διασφάλιση της προσπελασιμότητας στην τεχνολογία είναι ένας επιπλέον τρόπος αποδοχής και ενίσχυσης της διαφορετικότητας μέσα στους κόλπους της κοινωνίας, αλλά κι ένας τρόπος βελτίωσης των δυνατοτήτων χρήσης της ίδιας της τεχνολογίας.

Εφαρμόζοντας λοιπόν πολλές από τις προδιαγραφές προσπελασιμότητας όλα σχεδόν τα σύγχρονα λειτουργικά συστήματα επιτρέπουν πλέον στο χρήστη να προσαρμόσει τις ρυθμίσεις τους ανάλογα με τις ικανότητες και τις δικές του προσωπικές ανάγκες. Η δυνατότητα αυξομείωσης του μεγέθους των χαρακτήρων και επιλογής μεταξύ πολλών διαφορετικών χρωμάτων στην οθόνη, η δυνατότητα λήψης διαφόρων ηχητικών ή οπτικών μηνυμάτων ειδοποίησης, είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία προσπελασιμότητας που σήμερα βρίσκονται ενσωματωμένα στα περισσότερα ευρέως γνωστά λογισμικά προγράμματα.

Τα προϊόντα υποστηρικτικής τεχνολογίας

Εκτός από τα βασικά χαρακτηριστικά προσπελασιμότητας όμως που παρέχει η σύγχρονη πληροφορική, σημαντικά στοιχεία-παράγωγα της προσπελάσιμης τεχνολογίας είναι και τα προϊόντα υποστηρικτικής τεχνολογίας, τα λεγόμενα τεχνολογικά βοηθήματα. Πρόκειται για προϊόντα ειδικά σχεδιασμένα και επιλεγμένα να προσαρμόζονται στην αναπηρία του ατόμου επιτρέποντάς του να κάνει χρήση των ίδιων τεχνολογικών συστημάτων αλλά με διαφορετικά μέσα από εκείνα που χρησιμοποιεί για τον ίδιο σκοπό ένας άνθρωπος χωρίς αναπηρία.

Έτσι, ένας άνθρωπος με τετραπληγία που δε μπορεί λόγω της αναπηρίας του να κινήσει το κλασικό ποντίκι με τα χέρια του θα κάνει χρήση μίας εναλλακτικής συσκευής που παρέχει τις ίδιες ακριβώς δυνατότητες με το ποντίκι χωρίς ωστόσο να χρειάζεται τόσο λεπτές κινήσεις, όπως για παράδειγμα ένα touchpad ή ένα trackball. Αντιστοίχως, ένας τυφλός θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει την οθόνη του υπολογιστή του με τη βοήθεια ενός screen reader που θα του επιτρέψει να διαβάσει, να ενημερωθεί, να εργαστεί, να παίξει με τον υπολογιστή του όπως ακριβώς θα έκανε ένας ικανός σωματικά συνάνθρωπός του.

Τα τεχνολογικά αυτά βοηθήματα χρησιμοποιούνται ευρέως στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής έχοντας επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στην επαγγελματική, κοινωνική αλλά και προσωπική ζωή χιλιάδων ανθρώπων με αναπηρία. Από τη στιγμή μάλιστα που ελάχιστες είναι πλέον οι εργασίες που δε μπορούν να διεκπεραιωθούν μέσω ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, η αποκατάσταση της προσπελασιμότητας στην τεχνολογία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα προς την κοινωνική ενσωμάτωση των ανθρώπων με αναπηρία.

Παρόλα αυτά, πολλοί είναι εκείνοι που ακόμα αγνοούν την ύπαρξη των προϊόντων υποστηρικτικής τεχνολογίας και τις εκπληκτικές δυνατότητες που αυτά παρέχουν σε έναν χρήστη με αναπηρία. Η άγνοια αυτή παρατηρείται ιδιαίτερα έντονα και στην Ελλάδα όπου ελάχιστοι είναι οι άνθρωποι που γνωρίζουν την ύπαρξη και κυρίως τη χρησιμότητα τέτοιων προϊόντων, ενώ πολύ λιγότεροι είναι εκείνοι που τα προμηθεύονται για την κάλυψη των αναγκών τους. Καθώς η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, όμως, έχει ήδη αρχίσει να εξαπλώνεται ραγδαία και στη χώρα μας, μπορούμε ίσως να προσδοκούμε και στην αντίστοιχη αύξηση της χρήσης των τεχνολογικών βοηθημάτων που σίγουρα θα συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των Ελλήνων με αναπηρία και στην αύξηση της επαγγελματικής τους αποδοτικότητας και ανταγωνιστικότητας.

Χριστίνα Μπελαντή, email: admin@disabled.gr