Με αφορμή την είδηση που αφορά στην ανάδειξη των σπηλαίων Αλεπότρυπας και Βλυχάδας (ή Γλυφάδας) στον Διρό, από τα έργα 2 εκατ. ευρώ που προγραμματίζει το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, θελήσαμε να κάνουμε μια μικρή αναφορά στο σπουδαίο έργο των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από όλα τα όμορφα που έχουν συμβεί στα σπήλαια του Διρού (παρά τα εμπόδια που έβαζαν οι κρατικοί μηχανισμοί), μέσα στα οποία συγκαταλέγεται και η προσπάθεια για πρόσβαση σε επισκέπτες που χρησιμοποιούν αναπηρικά καθίσματα.

Μουσείο Διρού

Το Νεολιθικό Μουσείο Διρού

Το Νεολιθικό Μουσείο Διρού (στην Αλεπότρυπα) άνοιξε το 1992, με πρωτοβουλία του Διευθυντή των ανασκαφών, την χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς και με την χορηγία του ζεύγους Κάρμεν και Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Η θέση του Μουσείου, στην είσοδο του σπηλαίου, εξυπηρετεί την αρχή της αμεσότητας αρχαιολογικού χώρου και των ευρημάτων. Έτσι στο Διρό βρισκόμαστε μπροστά στη σπάνια περίπτωση του «κλειστού ευρήματος», δηλαδή ενός αρχαιολογικού χώρου που η ιστορία του διεκόπει σε μια δεδομένη στιγμή – αυτήν του σεισμού του 3200π.Χ. – και επομένως διατήρησε αδιατάραχτα τα πολιτισμικά του τεκμήρια και ενός Μουσείου που τα εκθέματά του προέρχονται αποκλειστικά από ένα χώρο, αυτόν της Αλεπότρυπας.

Με στόχο να μπορεί ο επισκέπτης να προσεγγίζει ευκολότερα την ζωή της νεολιθικής κοινότητας, έγινε προσπάθεια με την επιλογή των εκθεμάτων και τον τρόπο παρουσίασης των ενοτήτων τους – κάθε προθήκη και μια ενότητα – να καθρεφτίζονται οι καθημερινές δραστηριότητες, οι συνήθειες της ζωής, οι καλλιτεχνικές ειαισθησίες, οι πνευματικές ανησυχίες, τα ταφικά έθιμα καθώς και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των μελών της πλούσιας, δυναμικής και πολυάνθρωπης Νεολιθικής κοινότητας του Διρού. Σήμερα, η Εφορεία Σπηλαιολογίας προγραμματίζει (εντός 1,5 χρόνου) τη δημιουργία ενός νέου σύγχρονου μουσείου στην Αλεπότρυπα, αναβαθμίζοντας το παλαιό – όπου χρειάζεται.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναφέρουμε πως υπάρχουν ειδικές διαδρομές για επισκέπτες με αναπηρία στο κεντρικό τμήμα και στην αίθουσα λιμνών του Μουσείου, μετά από προσεκτική μελέτη και φροντίδα του αρχαιολόγου Γιώργου Παπαθανασόπουλου (Επίτιμου Έφορου Αρχαιοτήτων) και του γιου του και αρχιτέκτονα Θάνου Παπαθανασόπουλου.

Το σπήλαιο στην Αλεπότρυπα ερευνάται από τον Γ. Παπαθανασόπουλο από το 1970. Τα ευρήματα πιστοποιούν τη χρήση του από τον άνθρωπο κατά τη νεότερη και τελική νεολιθική εποχή (5300-3200 π.Χ.). Χρηστικά αγγεία, αποθηκευτικά πιθάρια, λίθινα και οστέινα εργαλεία, υφαντικά βάρη, κοσμήματα, όπως επίσης λιθόστρωτα δάπεδα, κυκλοτερείς εστίες, αποθηκευτικοί λάκκοι και πλούσιο ανθρωπολογικό υλικό αποδεικνύουν πως χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, αποθήκη, εργαστήριο οικιακών δραστηριοτήτων και χώρος ταφής. Εσωτερικά διαρθρώνεται με στοές μήκους 600 μ. Στα τελευταία 40 μ. υπάρχει λίμνη πλάτους 25 μ., ενώ το στολίζουν σταλακτίτες και σταλαγμίτες.

Το Κέντρο Νεολιθικών Μελετών Διρού

Εσωτερικές προσβάσιμες διαδρομές στο σπήλαιο Αλεπότρυπας

Μαζί με το άνοιγμα της Αλεπότρυπας άρχισε να λειτουργεί στον Διρό και το Κέντρο Μελετών, ένα ίδρυμα-έμπνευση του Γιώργου Παπαθανασόπουλου και χρηματοδότηση του ζεύγους Κωνσταντακόπουλου. Το Κέντρο Μελετών που έχει ως στόχο την ηθική και κυρίως την υλική υποστήριξη του ανασκαφικού ερευνητικού και μουσειακού έργου του Διρού, αποφασίστηκε να γίνει στον Πύργο Διρού και όχι σε ένα αστικό κέντρο αφενός εξαιτίας της γειτνίασης με το αρχαιολογικό αντικείμενο, την Αλεπότρυπα και αφετέρου της αυτονόητης λογικής της αποκέντρωσης.
Το Κέντρο είναι προσβάσιμο, διαθέτει ξενώνα που προορίζεται για να στεγάζει τους σταλμένους από τα Πανεπιστήμιά τους, Έλληνες και ξένους φοιτητές της Αρχαιολογίας, Ανθρωπολογίας ειδικευμένους στην μελέτη της Νεολιθικής Περιόδου. Υπάρχει άλλωστε αίθουσα διαλέξεων και ανακοινώσεων εφοδιαμένη με υψηλής ποιότητας οπτικοακουστικά μέσα για επιστημονικές ανακοινώσεις ποικίλων γνωστικών αντικειμένων. Τέλος το Κέντρο διαθέτει μια μεγάλη εξειδικευμένη δανειστική βιβλιοθήκη με βιβλία και άρθρα που αναφέρονται στην Νεολιθική Περίοδο. Η πλούσια βιβλιοθήκη συμπληρώνεται με πλήρη την σειρά των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων των εκδόσεων Κάκτος, ενώ δημιουργήθηκε κι ένα εργαστήριο μελέτης και συγκόλλησης αρχαίων, εξοπλισμένο με όργανα Υψηλής Τεχνολογίας και εφοδιασμένο με τα πλέον σύγχρονα υλικά συγκόλλησης.

Ευκαιρίες για διανοητικά άλματα

Η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί και να είναι απεριόριστη: Πριν από αρκετά χρόνια δημοσιεύθηκε η ιστορία μιας αρχαιολόγου που πραγματοποιούσε ανασκαφές σε βουνά της λατινικής Αμερικής. Η είδηση δεν ήταν οι ανασκαφές, αλλά ο τρόπος που συνέχισαν να γίνονται οι ανασκαφές αμέσως μετά την απόκτηση της παράλυσης της αρχαιολόγου. Η ίδια, αμέσως μετά την παράλυσή της, συνέχισε τις ανασκαφές πάνω από το αναπηρικό της κάθισμα.
Ο χώρος των ανασκαφών έγινε προσπελάσιμος ώστε να μην εμποδίσει τις μετακινήσεις της αρχαιολόγου. Επειδή μάλιστα ο χώρος των ανασκαφών ήταν επάνω σε βουνό (που έμοιαζε πολύ με τα Μετέωρα), γύρω από το βουνό στήθηκαν ξύλινες ράμπες για την πρόσβαση του καθίσματος της αρχαιολόγου.
Τέτοιες ιστορίες συνήθως δημοσιεύονται στα αξιοπερίεργα των συνηθισμένων μέσων μαζικής ενημέρωσης, όμως η αλήθεια είναι πως δεν είναι καθόλου αξιοπερίεργα. Είναι η ίδια η ανθρώπινη δραστηριότητα – απλώς αλλάζει ο τρόπος που αυτή υλοποιείται, ύστερα από την απόκτηση της παράλυσης και της αλλαγής του τρόπου μετακίνησης ενός ανθρώπου.

ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ, Απρίλιος 2011