Κάθομαι και σκέφτομαι: τι είναι ο άνθρωπος τελικά; Τι είναι η ζωή; Τι πα’ να πει αυτό το «θέλω να ζήσω», που λέω στους φίλους μου, όταν με ρωτούν «τι θέλεις»; Λοιπόν, το έχω βρει. Όχι ότι ανησυχούσα δηλαδή, αλλά είπαμε: κάθομαι και σκέπτομαι.
Κι εγώ που, τετραπληγικός γαρ, κάθομαι μονίμως τα τελευταία 13 χρόνια (μετά το ατύχημά μου), σκέπτομαι πολύ. Τι καθορίζει την ποιότητα άνθρωπος;
Είναι η σχέση. Η σχέση με τη φύση, η σχέση με το περιβάλλον, η σχέση με τα παιδιά, με τον/την σύντροφο, με τους άλλους, με τα πράγματα, με όλα. Κι η σχέση με το Θεό. Η σχέση καθορίζει δύο πράγματα:
Πρώτον, το γιατί κάνουμε όσα κάνουμε. Αν τρώγαμε μόνο επειδή είχαμε πεινάσει, τότε θα αδιαφορούσαμε για το είδος, τη γεύση, το χρώμα, την υφή του φαγητού, το στόλισμα του τραπεζιού και όλα τα συμπαρομαρτούντα. Όμως, δεν τρώμε μόνο για να χορτάσουμε την πείνα μας, αλλά για να παίξουμε όλο αυτό το παιγνίδι που λέγεται δείπνος. Κι έτσι ολοκληρώνουμε αυτήν τη σχέση.
Η σχέση καθορίζει και το πώς κάνουμε όσα κάνουμε. Συνεχίζοντας το προηγούμενο παράδειγμα θα λέγαμε ότι, δεν «ορμάμε» στο φαγητό δίχως έλεγχο, δεν ανακατεύουμε τις τροφές, αφήνουμε το κακοψημένο ή παραψημένο ή άνοστο στην άκρη, γενικά, σεβόμαστε μια διαδικασία που μας προσφέρει απόλαυση πέραν της αντιμετώπισης του αισθήματος της πείνας και της ικανοποίησης του ενστίκτου μας της αυτοσυντήρησης.
Όμως θα αδικούσαμε τη ζωή αν την περιορίζαμε στο φαγητό. Αυτό χρησιμεύει, είναι απαραίτητο για την επιβίωση. Όμως, όπως φαίνεται από το παράδειγμα, ακόμη κι αυτό αποκτά άλλη διάσταση όταν πρόκειται για άνθρωπο, για ζωή: αυτή της σχέσης. Όπως κι άλλα πράγματα εξάλλου. Δεν ακούμε μουσική μόνο για να ηρεμήσουν τα αυτιά μας: υπάρχουν φαρμακευτικά σκευάσματα γι’ αυτό. Και όταν στεκόμαστε μπροστά από έναν πίνακα ζωγραφικής, δεν αναζητούμε τη μάρκα των χρωμάτων που χρησιμοποιήθηκαν, ούτε τις ακριβείς αποστάσεις των γραμμών. Απλώς αναπτύσσουμε μια σχέση μαζί του. Και, για τον κάθε ένα θαυμαστή του πίνακα ή ακροατή της μουσικής, μια αλλιώτικη, μια ξεχωριστή σχέση.
Όλα: η εργασία, η σπουδή, η γνώση, ο αθλητισμός, όλα μία σχέση. Θα τολμούσα να ισχυριστώ (χωρίς την παραμικρή διάθεση να αμφισβητήσω το τεράστιο κύρος του) ότι ο Φρόυντ έκανε λάθος: δεν είναι η αυτοσυντήρηση (και η αναπαραγωγή ως μέρος της) το μόνο ένστικτο του ανθρώπου.
Θέτοντας το θέμα σε άλλη βάση από αυτήν της ψυχανάλυσης θα έλεγα ότι, εκείνο που καθορίζει την ανθρώπινη ποιότητα, είναι η επιθυμία, η δυνατότητα και η άσκηση της σχέσης. Κυρίως η σχέση με άλλους ανθρώπους (φιλική, εχθρική, συγγενική, τυπική κλπ.).
Ο άνθρωπος υπάρχει σε σχέση. Είναι η προσωπική υπόσταση του ανθρώπου, όπως λένε οι φιλόσοφοι κι οι θεολόγοι.
Αυτό που με ενοχλεί περισσότερο στην αναπηρία (μου), είναι ότι περιορίζει, αλλοιώνει και διαστρέφει τις σχέσεις. Τη σχέση με τα πράματα, τη σχέση με την ύλη, με την τέχνη, με τους ανθρώπους.
Όλα γίνονται διαφορετικά, όλοι σε αντιμετωπίζουν διαφορετικά κι εσύ αντανακλάς αυτήν τη διαφορετική σχέση και γίνεσαι διαφορετικός άνθρωπος.
Άρα, η σχέση με τους άλλους περνά πλέον από χίλια φίλτρα, άλλες τόσες δυσκολίες και εμπόδια ώσπου, τελικά, να μεταλλαχθεί σε κάτι διαφορετικό από εκείνο που ξεκίνησε.
Να γίνει μια υποκριτική, μια ψεύτικη σχέση, μια μη-σχέση ίσως, ώστε στο τέλος να λάβουμε όλοι τις θέσεις μας και να παίξουμε τους ρόλους μας.
Ε, ρε παιδιά, έχω κουραστεί, έχω βαρεθεί, έχω μπουχτίσει πια να υποδύομαι κάτι που δεν είμαι.
Γράφω αυτό το σημείωμα υπό το βάρος του έρωτα. Έρωτα δυσβάσταχτου, ανεκπλήρωτου, επώδυνου, σχεδόν ανάπηρου.
Και, μιας και μιλάμε για τις σχέσεις, είναι το πιο μελανό σημείο στη σταδιοδρομία (sic) μου ως τετραπληγικού.
Πώς να νοιώσεις αληθινό έρωτα, όταν όλες οι σχέσεις σου με τους άλλους ανθρώπους περνούν από τόση «επεξεργασία»;
Κυρίως, πώς να βιώσεις αυτή την απόλυτη σχέση, που είναι ο έρωτας, όταν βλέπεις τους άλλους ανθρώπους μέσα από το πρίσμα μιας βαριάς αναπηρίας και, το χειρότερο, σε κοιτούν κι εκείνοι μέσα από τον ίδιο παραμορφωτικό φακό;
Τελικά, κοντεύω να αναρωτιέμαι κι ο ίδιος: είμαι εξίσου άνθρωπος με όσους δεν έχουν αναπηρίες;
Μπορώ να ζήσω κι εγώ, όταν μου απαγορεύουν τη σχέση; Δικαιούμαι μια ευκαιρία στην ευτυχία; Αν έχω τα ίδια «δικαιώματα» στο θάνατο, γιατί όχι και στη ζωή;
Και θέλω να επιμείνω στο εξής: επειδή πολύς λόγος περί σεξουαλικότητας (και άλλων… εκσυγχρονιστικών) γίνεται, επισημαίνω:
Τα προβλήματα των στυτικών και άλλων βιολογικών δυσλειτουργιών, σαφώς και είναι πολύ σημαντικά, δεν είναι όμως τα καθοριστικά της ανθρώπινης υπόστασης.
Μην είμαστε υπερβολικοί: το κύριο πρόβλημά μου δεν είναι αν μου «σηκώνεται», αλλά πώς να είμαι και να αισθάνομαι Ανθρωπος.
Μην περιβάλουμε το φαλλό με ιδεολογία, μην τον «παρα-φουσκώσουμε», μην του δώσουμε «διαστάσεις» σκοπού ή τέλους της ύπαρξής μας. Θα γίνουμε ανάπηροι.
Παναγιώτης Τσίγκανος, Βιολόγος.