Η βοήθεια για τα ΑΜΕΑ εμφανίζει διάφορες μορφές και διακρίνονται οι εξής περίοδοι:
A. SEGREGATION
Μέχρι το 1970 η βοήθεια προσφερόταν σε μεγάλα Ιδρύματα το ΑΜΕΑ με νοητική υστέρηση,σ’ αυτή την εποχή θεωρείτο σαν ασθενής και χρειαζόταν τη νοσηλευτική – ιατρική περίθαλψη.
Η κριτική για ιατρικό μοντέλο, αρχίζει τη δεκαετία του 70. Ετσι εξαλείφεται το ιατρικό μοντέλο, και οι μονάδες εκσυγχρονισμού αλλά και παραμένουν.
Ακόμα και σήμερα 30.000 καθυστερημένοι ζούνε σε μεγάλα Ιδρύματα. Ο αριθμός στα επόμενα χρόνια θα ελαττωθεί από τις παρακάτω αιτίες:
1. Ενας αυξημένος αριθμός των κατοίκων θα πεθάνει λόγω ηλικίας.
2. Πολλοί λίγοι άνθρωποι με νοητική υστέρηση συνηθίζεται να εντάσσονται στις μεγάλες μονάδες γιατί οι γονείς προτιμούν τις αυτόνομες κατοικίες που είναι κοντά στον κοινωνικό τους περίγυρο. Άλλοι γονείς και τα μέλη της οικογένειας των ατόμων με νοητική υστέρηση που ζούνε σε μία μεγάλη μονάδα θέλουν να τ’ αφήσουν εκεί. Είναι ικανοποιημένοι από αυτές τις μονάδες που ανήκουν στις καλύτερες του κόσμου.
Αυτό είναι το πρόβλημα μας, όσο περίεργο και αν φαίνεται. Κι έτσι εμποδίζεται ο εκσυγχρονισμός για τα ΑΜΕΑ στην Ολλανδία.
Οταν ένα κέντρο μίας μεγάλης Μονάδας, παρουσιάζει προβλήματα δεν επιδιορθώνεται και οι κάτοικοι μεταφέρονται σε διαμερίσματα στην πόλη.
Περίπου 2000 κάτοικοι μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια κατοικούνε τώρα σε διαμερίσματα στην πόλη ή στο χωρίο.
NORMALITATION ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
Περίπου από το 1970 οι άνθρωποι με νοητική υστέρηση – ασκήσιμοι, δε θεωρούνται πλέον ασθενείς αλλά σαν άνθρωποι με δυνατότητες εξέλιξης. Γι’ αυτό δεν τίθενται πιά στην προστασία αλλά ανάπτυξη. Οι άνθρωποι με νοητική υστέρηση ενδείκνυται νάχουν τη δυνατότητα να εκλέγουν από μόνοι τους όσο το δυνατόν, τον τρόπο ζωής τους και να ζούνε κατά το δυνατό μέσα στην κοινωνία. Αυτό περιέχει ο όρος φυσιολογικοποίηση.
Η θέση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα πως με το χρόνο το άτομο με νοητική υστέρηση παραμένει στην κοινωνία στην κοινότητα που ανήκει.
Οταν ενηλικιωθούν αφήνουν το οικογενειακό περίγυρο όπως αυτό συμβαίνει σ’ όλους τους ανθρώπους της Ολλανδίας.
Έτσι κατοικούν σε μια κατοικία με δομή οικογένειας. Στις κατοικίες αυτές ζούνε 15 – 25 άνθρωποι. Στο κάθε διαμέρισμα κατοικούνε περίπου 6 κάτοικοι.
Οι νέες κατοικίες περιλαμβάνουν 3 – 6 διαμερίσματα όπου ο κάθε κάτοικος έχει το δικό του δωμάτιο. Η κουζίνα και οι λοιποί βοηθητικοί χώροι είναι κοινοί για το κάθε διαμέρισμα.
Σ’ αυτή τη φάση περίπου 15.000 άνθρωποι με νοητική υστέρηση ζούνε σ’ αυτές τις κατοικίες. Οι περισσότεροι από αυτούς επισκέπτονται την ημέρα μια κοινωνική θέση εργασίας, ή έναν ημερήσιο σταθμό.
INTEGRATION
Από το 1990 εμφανίζεται μια νέα εξέλιξη για τους ανθρώπους με νοητική υστέρηση που θεωρούνται σαν πλήρεις πολίτες στην κοινωνία. Αυτή η θεώρηση έχει τα εξής επακόλουθα:
1. Ο κοινωνικός κόσμος του ατόμου με νοητική υστέρηση διαχωρίζεται σ’ ένα κοινωνικό δίκτυο υπηρεσιών. Το δίκτυο αυτό αποτελείται από τους γονείς, την οικογένεια, φίλους, εθελοντές, που βοηθούν στην ένταξη. Ενεργοποιούνται όμως μόνο όταν το άτομο εμφανίζει σχετικά προβλήματα.
2. Η βοήθεια είναι ευέλικτη. Αυτό σημαίνει πως κάθε άνθρωπος δε χρειάζεται την αυτή βοήθεια. Τα άτομα με νοητική υστέρηση δε θεωρούνται πλέον σαν μία ομάδα αλλά σαν άτομα.
Αυτή η νέα εξέλιξη σ’ όλους τους τομείς της βοήθειας αναφέρεται στην:
1. συμπαράσταση στην οικογένεια, που αποτελεί το πρωταρχικό κοινωνικό δίκτυο, υποστηρίζεται στην διαπαιδαγώγηση τα παιδιά επισκέπτονται τον παιδικό σταθμό μαζί με όλα τα άλλα παιδιά που αποφασίζουν οι γονείς.
2. Επίσκεψη του Σχολείου όπου και απολαμβάνουν μια ειδική αγωγή όταν εμφανίζουν μια ανάγκη.
3. Στην ενηλικίωση όπως αυτό ισχύει σ’ όλη την Ολλανδία μπορούν οι ίδιοι να διαλέξουν αν θα ζούνε μόνοι τους ή μ’ ένα σύντροφο.
4. Στην συμπαράσταση στην εργασία και αποφασίζουν να εργαστούν στην ελεύθερη εργασία και βοηθούνται στην αναζήτηση της εύρεσης εργασίας. Έτσι εφόσον υπάρχει η ανάγκη διατίθεται και επαγγελματική βοήθεια. Μικροί κύκλοι δημιουργούνται με την στήριξη του κοινωνικού δικτύου και του βοηθού εργασίας με το δίκτυο της κοινωνικής εργασίας σε φούρνο, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση.
5. Οι νοητικά υστερούντες ιδρύουν από δική τους πρωτοβουλία σύλλογο όπως και οι γονείς. Ο Σύλλογος ονομάζεται “Μαζί είμαστε δυνατοί”. Με το χρόνο η βοήθεια ακολουθεί την εξέλιξη του ατόμου. Η εκλογή των γονέων εκτιμάται. Οι μικρές ομάδες προτιμούνται.
Η κοινωνία της Ολλανδίας αναγνωρίζει αυτή την εξέλιξη. Οι υπάλληλοι που εργάζονται στα ΑΜΕΑ χαίρουν μεγάλης εκτίμησης αλλά ο μέσος Ολλανδός πρέπει να έχει μια προσωπική επαφή με τους ανθρώπους με νοητική υστέρηση. Βέβαια έχει λείψει ο αποκλεισμός αλλά και η κοινωνικά στήριξη είναι ένας μακρύς δρόμος…
Η μορφή του δικτύου κοινωνικής βοήθειας ενεργοποιείται.
Παράλληλα χρησιμοποιούνται και τα οικονομικά μέσα για το δίκτυο / κτίριο, χρηματικά ποσά, βοηθοί ώστε να αντιμετωπίζεται το κάθε πρόβλημα και να μην απομακρύνεται ο άνθρωπος από το κοινωνικό αυτό δίκτυο.
Η αγωγή των ανθρώπων με νοητική υστέρηση – ασκησίμων χαρακτηρίζεται από την εκλογή του ιδίου σε κάθε μέτρο. Μόνο σε περίπτωση που δεν είναι επαρκείς οι γνώσεις του και οι δεξιότητές του τότε του συμπαρίσταται το κοινωνικό δίκτυο και η ειδική υπηρεσία.
ANDRIAN VON GENNAR
Καθηγητού στο Πανεπιστήμιο AMSTERDAM
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό LEBENSHILFE Tεύχος 4/ 96.
Για την απόδοση στην ελληνική
Δρ. Ε. Νανάκου