Το ουροποιητικό σύστημα του σώματος επιτελεί τρεις βασικές λειτουργίες. Δημιουργεί ούρα στους νεφρούς, τα αποθηκεύει στην κύστη, και τελικά τα αποβάλλει μέσω της ουρήθρας.
Οι νεφροί φιλτράρουν τις άχρηστες ουσίες και νερό από το αίμα, μετατρέποντάς τα σε ούρα. Τα ούρα, μεταφέρονται από τους νεφρούς στην κύστη μέσω “σωλήνων”, που ονομάζονται ουρητήρες. Η κύστη, προσωρινά, αποθηκεύει τα ούρα. Αποτελείται από μυς και μπορεί να κατακρατήσει περίπου 2 φλιτζάνια ούρα. Οι μυς [σφιγκτήρες] στην άκρη της ουρήθρας, ελέγχουν τη ροή των ούρων από την κύστη. Όταν οι σφιγκτήρες χαλαρώσουν, τα ούρα ρέουν προς τα έξω μέσω της ουρήθρας. Η ουρήθρα είναι ένας λεπτός σωλήνας που ξεκινάει από την κύστη. Όταν η κύστη αρχίζει να αδειάζει, συνήθως αποβάλλει όλα τα ούρα.
Πως λειτουργεί το Ουροποιητικό Σύστημα μετά από μια Κάκωση στον Νωτιαίο Μυελό;
Τα νεύρα στη βάση της σπονδυλικής στήλης [στην ιερή περιοχή], ελέγχουν τη λειτουργία του ουρικού συστήματος. Η Κ.Ν.Μ. δεν επηρεάζει τη λειτουργία των νεφρών και την αποθήκευση των ούρων στην κύστη. Οι αλλαγές που συνήθως εμφανίζονται μετά την κάκωση, είναι στο πώς λειτουργούν οι μυς της κύστης κι οι σφιγκτήρες. Μετά από μια κάκωση νωτιαίου μυελού, τα μηνύματα δεν μπορούν πλέον να μεταφερθούν φυσιολογικά από τον εγκέφαλο στους μυς της κύστης και τους σφιγκτήρες. Συνήθως τα άτομα δεν αισθάνονται πότε η κύστη τους είναι πλήρης ή δεν έχουν την αίσθηση τής ανάγκης για ούρηση.
Σημείωση: Οι μυς της κύστης κι οι σφιγκτήρες συνεργάζονται ώστε να μπορούμε να ελέγχουμε το πότε θα ουρήσουμε [κένωση της κύστης]. Αυτοί οι μυς επίσης προκαλούν και την πλήρη κένωση της.
Τι είναι το Πρόγραμμα Διαχείρισης της Κύστης;
Το πρόγραμμα διαχείρισης της κύστης, μας δίνει τη δυνατότητα να εφαρμόσουμε εκείνον τον τρόπο κένωσης της κύστης που μας διευκολύνει. Αυτό μας επιτρέπει να αποφεύγουμε ατυχήματα και μολύνσεις.
Το επίπεδο κι ο τύπος της βλάβης θα καθορίσει τον σχεδιασμό του προγράμματος.
Επειδή ο τραυματισμός διαφέρει από άτομο σε άτομο, ο γιατρός πιθανόν να μας υποβάλει σε διάφορες εξετάσεις για να ελέγξει τη λειτουργία της κύστης. Θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη και τη λειτουργία των χεριών. Πόσο εύκολο είναι για μας να εφαρμόσουμε το πρόγραμμα; Μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας ή θα χρειαστούμε βοήθεια; Κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης θα μάθουμε διάφορους τρόπους κένωσης της κύστης. Οι πιο γνωστές μέθοδοι είναι οι διαλείποντες καθετηριασμοί, ο μόνιμος καθετήρας και οι εξωτερικοί καθετήρες-πεοκαλύπτρες για τους άντρες. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μέθοδο ή συνδυασμό αυτών των μεθόδων. Θα πρέπει να επιλέξουμε τη μέθοδο που είναι η πιο κατάλληλη για εμάς.
Πώς το επίπεδο της βλάβης επηρεάζει το Πρόγραμμα Διαχείρισης της Κύστης;
Υπάρχουν 2 τρόποι λειτουργίας της κύστης μετά από μια Κ.Ν.Μ. Η Σπαστική ή Αντανακλαστική κύστη που σημαίνει ότι όταν αυτή γεμίζει, ένα αντανακλαστικό προκαλεί αυτόματα την κένωσή της. Το πρόβλημα με τη σπαστική κύστη είναι ότι δε γνωρίζουμε πότε θα γίνει η κένωση. Υπάρχει επίσης και μεγάλος κίνδυνος για δυσυνεργία των σφιγκτήρων (θα εξηγήσουμε παρακάτω).
Σπαστική ή Αντανακλαστική κύστη έχουμε συνήθως σε βλάβες πάνω από τον Θ12 σπόνδυλο. Οι επιλογές για τη μέθοδο διαχείρισης της κύστης περιλαμβάνουν τους διαλείποντες καθετηριασμούς, τους μόνιμους καθετήρες και τις πεοκαλύπτρες.
Η Χαλαρή ή Μη – Αντανακλαστική κύστη σημαίνει ότι το αντανακλαστικό είτε απουσιάζει είτε εμφανίζεται σε μικρότερο βαθμό. Συνήθως δεν αισθανόμαστε πότε η κύστη είναι γεμάτη. Έτσι, αυτή υπέρ- διαστέλλεται ή τεντώνει. Αυτό μπορεί να προκαλέσει παλινδρόμηση των ούρων μέσω των ουρητήρων στους νεφρούς. Η υπερβολική διαστολή επηρεάζει επίσης και τον μυϊκό τόνο της κύστης. Άτομα με βλάβη κάτω από το επίπεδο του Θ12/Ο1 συνήθως παρουσιάζουν χαλαρή κύστη. Η μέθοδος που συχνότερα χρησιμοποιείται εδώ είναι οι διαλείποντες καθετηριασμοί. Για την αποφυγή άλλων προβλημάτων καλό είναι σε αυτήν την περίπτωση να μην αφήνουμε την κύστη να αποθηκεύει μεγάλη ποσότητα ούρων [περισσότερα από 400 ml].
Προβλήματα του Ουροποιητικού Συστήματος
Η νεφρική ανεπάρκεια ήταν η κύρια αιτία θανάτου για τα άτομα με κάκωση νωτιαίου μυελού. Σήμερα, με τη βελτίωση των μεθόδων διαχείρισης της κύστης, υπάρχουν λιγότερες επιπλοκές στους νεφρούς. Η πιο συνηθισμένη αιτία θανάτου που σχετίζεται με το ουροποιητικό σύστημα είναι, τώρα πια, η σηψαιμία (η μόλυνση του αίματος ως αποτέλεσμα της μόλυνσης στο ουροποιητικό) κι όχι η ανεπάρκεια των νεφρών. Η απώλεια της φυσιολογικής λειτουργίας της κύστης έπειτα από μια Κ.Ν.Μ., αυξάνει τον κίνδυνο μιας μόλυνσης στο ουροποιητικό σύστημα, ανεξάρτητα από τη μέθοδο διαχείρισης της κύστης που χρησιμοποιούμε. Μια μόλυνση μπορεί να προκληθεί στην κύστη, στους νεφρούς ή σε κάποιο άλλο τμήμα του ουροποιητικού. Η μόλυνση του ουροποιητικού αποτελεί την πιο συνηθισμένη δευτερογενή επιπλοκή έπειτα από μια Κ.Ν.Μ., και σίγουρα μια από τις πιο σοβαρές.
Μόλυνση του Ουροποιητικού Συστήματος:
Τα περισσότερα άτομα με κάκωση νωτιαίου μυελού εμφανίζουν μεγάλη ποσότητα και ποικιλία βακτηριδίων στα ούρα τους. Κάτι τέτοιο δεν θεωρείται σοβαρό, εκτός αν συνοδεύεται από συμπτώματα.
Ο γιατρός μπορεί να προσδιορίσει μια μόλυνση από τα συμπτώματα και από τις εξετάσεις. Η φλεγμονή της κύστης (κυστίτιδα) είναι η πιο συνηθισμένη. Συμπτώματα που συνοδεύουν μια μόλυνση μπορεί να είναι οι συχνές ενουρήσεις, η εμφάνιση αίματος στα ούρα, τα θολά και δύσοσμα ούρα, η αύξηση της σπαστικότητας στα κάτω άκρα, ο πυρετός και τα ρίγη. Ανάλογα με το επίπεδο της βλάβης, μπορεί να αισθανθούμε κάψιμο κατά την ούρηση ή δυσφορία στην πυελική περιοχή, στην κοιλιά και χαμηλά στην πλάτη. Η φλεγμονή των όρχεων (επιδυμίτιδα) μπορεί να έχει τα ίδια συμπτώματα με την φλεγμονή της κύστης κι επιπλέον ο όρχις είναι πρησμένος, ζεστός και ερυθρός. Άτομα με ατελή βλάβη μπορεί να αισθάνονται πόνο στους όρχεις.
Θεραπεία των λοιμώξεων:
Λόγω της ομοιότητας των συμπτωμάτων των μολύνσεων του ουροποιητικού, θα πρέπει να γίνουν εργαστηριακές και ιατρικές εξετάσεις για να καθοριστεί το είδος της αγωγής. Οι έρευνες έδειξαν ότι οι μολύνσεις χωρίς συμπτώματα δεν χρειάζονται αγωγή με αντιβιοτικά. Η χρήση αντιβιοτικών είναι δόκιμη μόνο στην περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων (πυρετός, ρίγη, πόνος). Η συνεχής λήψη αντιβιοτικών μπορεί να δημιουργήσει ανθεκτικά βακτήρια δυσκολεύοντας έτσι την θεραπεία.
Ιατρικά Προβλήματα του Ουροποιητικού:
Άλλα προβλήματα μπορεί να εμφανιστούν στην κύστη, στους νεφρούς και στους ουρητήρες. Η δυσυνεργία εμφανίζεται όταν η κύστη λειτουργεί, αλλά οι σφιγκτήρες δεν ανοίγουν. Έτσι τα ούρα μεταφέρονται πίσω στους νεφρούς . Αυτό ονομάζεται «παλινδρόμηση».
Η θεραπεία εδώ περιλαμβάνει φάρμακα ή ενδεχόμενη χειρουργική επέμβαση διάνοιξης των σφιγκτήρων. Μπορεί να αναπτυχθούν πέτρες στους νεφρούς ή την κύστη, παρεμποδίζοντας έτσι την λειτουργία τους και προκαλώντας μολύνσεις. Ακράτεια ή απώλειες ούρων μπορεί να αποτελέσουν πρόβλημα για ορισμένα άτομα. Η θεραπεία εδώ περιλαμβάνει ομοίως φάρμακα ή χειρουργική επέμβαση.
Η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται συνήθως για τους σπασμούς της κύστης και για το σφίξιμο των μυών.
Διάφορες χειρουργικές επιλογές είναι διαθέσιμες για την αντιμετώπιση της ακράτειας, συμπεριλαμβανόμενων και διάφορων τρόπων εκτροπής των ούρων. Μια νέα δεξαμενή ούρων (ασκός) κατασκευάζεται από εντερικό ιστό. Οι ουρητήρες εμφυτεύονται στην νέα κύστη – ασκό. Τα ούρα παροχετεύονται μέσω ενός ανοίγματος (στόμιο) στην περιοχή του αφαλού ή του τοιχώματος του στομάχου. Μια άλλη χειρουργική μέθοδος είναι η αύξηση της χωρητικότητας της κύστης (κυστοπλαστική). Εδώ η κύστη διευρύνεται χρησιμοποιώντας εντερικό ιστό. Δεδομένου ότι η επέμβαση εμπλέκει εξίσου το ουροποιητικό και γαστρεντερικό σύστημα, ο χρόνος αποκατάστασης είναι πιο μεγάλος.
Καρκίνος της Ουροδόχου Κύστης:
Η έρευνα της «γήρανσης με Κ.Ν.Μ.» έδειξε μια μικρή αύξηση του κινδύνου για καρκίνο της κύστης σε άτομα με κάκωση του νωτιαίου μυελού που έκαναν διαλείποντες καθετηριασμούς για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε μια μελέτη στο Graig Hospital το ποσοστό καρκίνου της ουροδόχου ήταν μόλις 2%, σε άτομα με 10 χρόνια Κ.Ν.Μ. Όμως σε άτομα με 30 χρόνια κάκωσης το ποσοστό αυξανόταν στο 9%. Οι χρήστες διαλειπόντων καθετηριασμών για πάνω από 10 χρόνια θα πρέπει να κάνουν συχνές κυστεογραφίες. Το κάπνισμα επίσης αυξάνει το κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου της ουροδόχου κύστης.
Αντιμετώπιση των Διαταραχών του Ουροποιητικού:
Συχνά, οι διαταραχές του ουροποιητικού δεν εμφανίζουν συμπτώματα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μην ανιχνευθούν μέχρις ότου γίνουν πολύ σοβαρά. Οι συχνές και προγραμματισμένες εργαστηριακές και ιατρικές εξετάσεις αποτελούν τον καλύτερο τρόπο έγκαιρης ανίχνευσης και αντιμετώπισης των προβλημάτων αυτών.
Διατήρηση ενός Υγιούς Ουροποιητικού Συστήματος:
Τα άτομα με Κ.Ν.Μ. έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν μολύνσεις ή άλλα προβλήματα στο ουροποιητικό τους σύστημα. Θα πρέπει, λοιπόν, αυτό να διατηρείται σε καλή κατάσταση, γι’ αυτό χρειάζεται να γίνεται πλήρης κένωση της κύστης. Λόγω της Κ.Ν.Μ. χάνεται η αίσθηση της ούρησης. Η κύστη δεν αδειάζει εντελώς, και ως εκ τούτου αναπτύσσονται μικρόβια ή βακτήρια που προκαλούν μολύνσεις στην κύστη.
Οι καθετηριασμοί θα πρέπει να γίνονται κάτω από συνθήκες αντισηψίας. Θα πρέπει να πλένονται τα χέρια πριν και μετά τους καθετηριασμούς και οι καθετήρες κι ο υπόλοιπος εξοπλισμός θα πρέπει να παραμένει καθαρός. Οι έρευνες σχετικά με την διατήρηση της καθαριότητας του δέρματος, έδειξαν ότι πολλά βλαβερά μικρόβια παραμένουν στο δέρμα της γεννητικής περιοχής των ατόμων με Κ.Ν.Μ. Αυτό μπορεί να οφείλεται στον ιδρώτα της περιοχής αυτής, στις απώλειες ούρων, στο PH, στην κακή υγιεινή του δέρματος, στην αύξηση της θερμοκρασίας τοπικά και /ή στην κακή διαχείριση των εντερικών κενώσεων. Σε περίπτωση απωλειών ή εντερικών ‘’ατυχημάτων ‘’ θα πρέπει αμέσως να αντικατασταθούν τα υγρά και λερωμένα ρούχα. Τα γεννητικά όργανα θα πρέπει να καθαρίζονται με νερό και σαπούνι καθημερινά. Θα πρέπει να καταναλώνονται πολλά υγρά. Έτσι καθαρίζεται η κύστη από βακτήρια και άλλες βλαβερές ουσίες μειώνοντας παράλληλα την πιθανότητα δημιουργίας πετρών.
Η ποσότητα υγρών που πρέπει να καταναλώνουμε εξαρτάται από τη μέθοδο που ακολουθούμε για την κένωση της κύστης. Αν έχουμε μόνιμο καθετήρα χρειάζεται να πίνουμε πολλά υγρά, περίπου 15 ποτήρια ή τρία τέταρτα του γαλονιού ημερησίως, ενώ όταν κάνουμε διαλείποντες καθετηριασμούς θα πρέπει να πίνουμε περίπου 8 με 10 ποτήρια ή δυο τέταρτα του γαλονιού μεταξύ των γευμάτων. Συστήνεται το νερό ως «το ποτό της επιλογής μας». Όλα τα αλλά υγρά καλό είναι να καταναλώνονται με μέτρο. Υγρά που περιέχουν διοξείδιο του άνθρακα χρειάζεται να περιοριστούν σε ένα (1) την ημέρα.
Διατήρηση της Πίεσης στην Κύστη σε Χαμηλά Επίπεδα:
Η κατανάλωση πολλών υγρών προϋποθέτει την κένωση της κύστης σε τακτά χρονικά διαστήματα. Όταν κάνουμε διαλείποντες καθετηριασμούς δεν πρέπει να αφήνουμε στην κύστη παραπάνω από 400 ml oύρων. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να καταναλώνουμε αρκετή ποσότητα υγρών ανά ώρα όταν είμαστε ξύπνιοι. Η υπερβολική κατανάλωση υπερδιεγείρει την κύστη και μπορεί να προκληθούν μολύνσεις ή παλινδρόμηση. Μεγαλύτερη κατανάλωση υγρών συνεπάγεται συχνότερους καθετηριασμούς.
Λήψη φάρμακων:
Πολλές φορές χρειάζεται να ληφθούν διάφορα φάρμακα για την αντιμετώπιση προβλημάτων για τη διαχείριση της κύστης. Είναι σημαντικό αυτό να γίνεται με συνέπεια, ακολουθώντας τις ιατρικές οδηγίες.
Καθιέρωση Τακτικών Ουρολογικών Εξετάσεων:
Αν παρουσιάζονται μολύνσεις πολύ συχνά, πάνω από 2 φορές το χρόνο, αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά στη διαχείριση της κύστης. Εδώ ενδείκνυται η εξέταση από ουρολόγο. Οι πιο συχνές εξετάσεις είναι το σπινθηρογράφημα κι η κυστεογραφία.
Το σπινθηρογράφημα ελέγχει τη λειτουργία των νεφρών. Η κυστεογραφία είναι στην ουσία ο έλεγχος με ακτίνες Χ της κοιλιακής περιοχής για την ανίχνευση πετρών ή άλλων προβλημάτων στην κύστη ή τους νεφρούς. Αυτές οι εξετάσεις θα πρέπει να επαναλαμβάνονται κάθε 6 μήνες, ετησίως, ή κάθε 2 χρόνια ανάλογα με το ιατρικό ιστορικό.
University of Alabama at Birmingham.
Μετάφραση: Πάνος Ζουρνατζίδης, Εργοθεραπευτής, allejestem@hotmail.com