Η Βίντα Τζόνσον έχει εγκεφαλική παράλυση και ώσπου να ανακαλύψει τον κήπο του Ralston Center, έπρεπε να συμβιβάζεται με την ικανοποίηση της αγάπης της για τα φυτά μέσα στο διαμέρισμά της – με φυτά εσωτερικού χώρου.
Τώρα τριγυρίζει έξω, αλλάζοντας γλάστρες, ποτίζοντας, αφοσιωμένη στην ικανοποίηση της καρδιάς της, μανουβράροντας εύκολα την αναπηρική της πολυθρόνα ανάμεσα στις υπερυψωμένες βραγιές και τα φυτώρια του κήπου, που είναι γεμάτες με λαμπερά λουλούδια και ακμαία βότανα.
“Δε με πειράζει να λερώνω τα χέρια μου”, λέει η Τζόνσον, που είναι 56 χρονών.
Το “κλειδί” εδώ είναι ότι μπορεί να λερώσει τα χέρια της. Ο κήπος στο Ralston Center, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση για ηλικιωμένους στο οικοδομικό τετράγωνο 3600 της Chestnut Street, είναι σχεδιασμένος έτσι ώστε όλοι, πέρα από πνευματική ή σωματική δυσλειτουργία, μπορούν να απολαύσουν την υφή, το άρωμα και την ομορφιά.
Μπορούν να εργάζονται μέσα σ’ αυτόν επίσης – όπως κάνει η Τζόνσον δυο φορές την εβδομάδα.
Τέτοιοι κήποι έχουν πολλά ονόματα: προσαρμοσμένοι, ενισχυτικοί, παγκοσμίου σχεδιασμού ή πρόσβασης. ?σχετα με την ονομασία, αποτελούν μια αυξανόμενα δημοφιλή τάση στα νοσοκομεία, τα κέντρα αποκατάστασης, τα γηροκομεία και τα
κέντρα ηλικιωμένων.
Είναι εύκολο να δει κανείς το γιατί. Τόσο εύκολο, που αναρωτιέσαι γιατί άργησε τόσο πολύ να υιοθετηθεί.
Η κηπουρική ενεργοποιεί τις αισθήσεις και θέτει τους ανθρώπους σε κίνηση. Τους απασχολεί και τους διασκεδάζει. Και είναι πολύ θεραπευτική.
“Οι κήποι δεν απειλούν, δεν κάνουν διακρίσεις και δεν επικρίνουν”, λέει ο Τζόελ Φράγκλερ, ένας καθηγητής κηποθεραπευτικής στο Πανεπιστήμιο Rutgers.
“Εδώ ένα άτομο μπορεί να έχει επιτυχία ακόμα κι αν στον πραγματικό κόσμο αντιμετωπίζει διακρίσεις επειδή έχει μια δυσλειτουργία ή φαίνεται διαφορετικός/ή ή βρίσκεται σε αναπηρική πολυθρόνα.Τα φυτά δε νοιάζονται”.
Αυτές τις μέρες η Ντέμπυ Φριντ τα καταφέρνει καλά με τα δεκανίκια,χρησιμοποιώντας την αναπηρική της πολυθρόνα μόνο για τις μακρινές αποστάσεις. Αλλά, πίσω στο 1991, όταν πρωτοδιαγνώστηκε με σκλήρυνση κατά
πλάκας, βρισκόταν σε απόγνωση για το αν θα ζούσε ξανά τη θαλπωρή και το θαύμα του κήπου της.
Στην αναπηρική της πολυθρόνα, δε μπορούσε να σηκώσει ένα φυτό ή να το μεταφέρει. Δε μπορούσε να σκύψει στις βραγιές των λουλουδιών της ή να τα φτάσει.
“Θυμάμαι ότι ένιωθα ανήμπορη και απελπισμένη. Όλα ήταν μια προσπάθεια”, λέει. Σα μέρος της εργασιοθεραπείας της, η Φριντ έμαθε κάποια από τα κόλπα της προσαρμοσμένης κηπουρικής: Ότι οι υπερυψωμένες βραγιές, ζαρτινιέρες, γυάλινα δοχεία και τα κρεμασμένα καλάθια με τροχαλίες είναι εύκολα για να εργαστεί κανείς μαζί τους, αν είναι σε αναπηρική πολυθρόνα ή έχει περιορισμένο εύρος κίνησης ή αντοχής.
Ότι οι ειδικά φτιαγμένες αρπάγες, τσουγκράνες και φτυάρια – ή παλιά εργαλεία τροποποιημένα με μακρύτερα χερούλια και καλύτερες δαγκάνες – λειτουργούν καλύτερα ακόμα και στις παραδοσιακές βραγιές εδάφους για λουλούδια ή λαχανικά.
Ότι τα αναρριχητικά , τα βότανα και τα πολυετή φυτά απαιτούν λιγότερο κόπο από άλλα. Και ότι μπορείς να “κουβαλάς” τα εργαλεία σου και τις προμήθειές σου τριγύρω μαζί σου σε καροτσάκι.
Η φροντίδα των φυτών έγινε διασκεδαστική ξανά, τόσο πολύ ώστε η Φριντ, 53 ετών, μητέρα πέντε παιδιών από το Skippack, γράφηκε το 2000 σε ένα πρόγραμμα μεταπτυχιακού στην κηπουρική που ειδικεύεται στην προσαρμοσμένη κηπουρική. “Ασχετα με το ποια είναι η δυσλειτουργία σου”, λέει, “υπάρχει κάτι για σένα
στον κήπο”. Και είναι όλα σχετικά με τη βοτανική.
Το αρνόγλωσσο είναι απαλό και χνουδωτό, το “hens and chicks”* σκληρό και κερένιο. Ο βασιλικός και η μέντα ξεχειλίζουν από άρωμα όταν τριφτούν. Κι αν μείνεις απολύτως ακίνητος, μπορείς να απολαύσεις εκείνους τους πολύ
ξεχωριστούς ήχους του κήπου – το κουδούνισμα των κρεμαστών αυλών στο φύσημα του ανέμου, το θρόισμα του καλλωπιστικού γρασιδιού στην αύρα.
Η Φριντ βοήθησε στο σχεδιασμό ενός “κήπου παγκόσμιας πρόσβασης” στο Penn State Cooperative Extension Office, στην Πανεπιστημιούπολη. Αλλά δεν είναι μόνο για ηλικιωμένους ή για ανθρώπους με δυσλειτουργίες. Αναδεικνύει επίσης τρόπους για να γίνει η καλλιέργεια φυτών διασκεδαστική για τα παιδιά και για άτομα που κάνου κηπουρική σε μικρά μέρη.
Το σχέδιο ήταν πνευματικό τέκνο της Μαίρης Κόνκλιν, μιας εκπαιδεύτριας στην κηπουρική, στις εγκαταστάσεις της Πανεπιστημιούπολης.
“Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει κηπουρική, άσχετα με την κατάστασή του ή το μέγεθος του χώρου του”, λέει η Κόνκλιν.
Ο κήπος της Πανεπιστημιούπολης έχει μια ασυνήθιστη κάθετη κατασκευή, φτιαγμένη από ένα ξύλινο πλαίσιο, ένα πλέγμα καλωδίων και βρύα. Το πλαίσιο είναι γεμάτο με βρύα, τα οποία συγκρατούνται στη θέση τους από το πλέγμα.
Τα φυτά μπαίνουν ακριβώς ανάμεσα από το πλέγμα στα βρύα – κι από τις δυο πλευρές. Οι κηπουροί μπορούν να κάθονται δίπλα ή να γέρνουν προς την κατασκευή, η οποία έχει ύψος τέσσερα πόδια και πλάτος πέντε πόδια.
Υπάρχει ένας κήπος από γυάλινα δοχεία τοποθετημένα σε μια σκάλα με πέντε σκαλοπάτια, η οποία έχει αντιστραφεί για να γίνουν τα σκαλοπάτια πιο απότομα και πιο στενά. Και μια βραγιά για λουλούδια φτιαγμένη από ψεύτικα τούβλα.
Και υπερυψωμένες βραγιές σε διαφορετικά ύψη και γωνίες για να βολεύουν τις αναπηρικές πολυθρόνες.
Οι βραγιές θα πρέπει να γεμίσουν με “αισθητήρια φυτά” που έχουν ένα όμορφο χρώμα, αφή και οσμή, και είναι μη τοξικά – με άλλα λόγια όχι “καμπανούλες” .
“Ο κήπος θα πρέπει να είναι ένα οικείο, άνετο μέρος”, λέει ο Τζακ Κάρμαν από το Melford, ένας αρχιτέκτονας εξωτερικών χώρων που σχεδιάζει θεραπευτικούς κήπους.
Πιστεύει ότι με περισσότερους ηλικιωμένους που θέλουν να μένουν στα σπίτια τους, η ζήτηση των προσαρμοσμένων ή “παγκόσμιων” κήπων θα αυξάνεται. Δεν υπάρχει μόνο ο πληθυσμός των ηλικιωμένων, όμως. Πολλοί γιατροί,
κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι τώρα υποστηρίζουν δυναμικά την ιδέα, που έχει ενισχυθεί από την έρευνα, ότι ο χρόνος που ξοδεύεται στον κήπο βοηθά στην ίαση πληγωμένων σωμάτων και ψυχών.
Η Φριντ το γνωρίζει αυτό από πρώτο χέρι. Με τον ανακατασκευασμένο κήπο στην Πανεπιστημιούπολη, λέει, “οι άνθρωποι θα δουν ότι υπάρχει ένας νέος τρόπος να κάνουν κάτι που απολάμβαναν παλιά”. “Θα φέρει πίσω τη χαρά”.
Από τη Βιρτζίνια Α. Σμιθ,
Αρθρογράφο του Inquirer
μετάφραση: Κωστοπούλου Ζαφειρία